(1, muziek) is de naam voor de wijziging van een gegeven in melodisch, rhythmisch, harmonisch of contrapuntisch opzicht, waardoor dit als het ware met zekere trekken van gelijkenis in een nieuwe gedaante verschijnt. Men vindt dit vooral in het zgn. thema met variaties, waar het in de aanhef gespeelde thema, dat aan een andere componist ontleend kan zijn, door een reeks meestal volkomen afgeronde variaties wordt gevolgd.
In de 20ste eeuw sluiten de variaties soms zonder onderbreking op elkaar aan. De variatietechniek blijft niet tot dergelijke variatiewerken beperkt, maar wordt ook te pas gebracht in vormen, waarin de titel hieromtrent niets tot uitdrukking brengt, zoals in een rondo (gevarieerde terugkeer van het rondothema), in de sonate (gevarieerde reprise van thema’s) enz. (z muziek, vormleer).(2, ontleedkunde) is een betrekkelijk weinig afwijkende vorm, die bij een minderheid der individuen wordt aangetroffen en die i.h.a. verenigbaar is met een behoorlijke functie. Talrijke anatomische variaties komen bij de mens voor aan de wervelkolom. Gewoonlijk dragen de halswervels geen ribben; sommige mensen echter hebben een of twee korte ribben aan de zevende halswervel: halsribben. Het onderste deel van de lendenwervelkolom en het heiligbeen vertonen vele variaties; soms heeft de 5de lendenwervel geheel of gedeeltelijk de vorm van een heiligbeenwervel (sacralisatie) ofwel de eerste heiligbeenwervel lijkt min of meer op een lendenwervel (lumbalisatie). Men spreekt in zulke gevallen ook wel van een overgangswervel. Andere voorbeelden van anatomische variaties zijn een ongewone vertakking of een bijzonder verloop van bloedvaten, het voorkomen van meer dan het gewone aantal longkwabben, de vereniging van beide nieren tot één geheel (koeknier of bij vereniging alleen aan de onderpolen: hoefijzernier, z nieren).
De kennis van dergelijke variaties is voor de geneeskunde van groot belang. Zonder deze kennis zou men bepaalde bevindingen niet kunnen begrijpen. De variaties moeten worden onderscheiden van ziekelijke afwijkingen. Hoewel variaties in bovengenoemde zin een goede gezondheid i.h.a. niet verhinderen, kunnen zij in bepaalde omstandigheden toch wel een aanleiding geven tot stoornissen. Bij operaties moet met anatomische variaties rekening worden gehouden.
Grove aangeboren afwijkingen in de bouw, die ook de verrichtingen in belangrijke mate hinderen, noemt men gewoonlijk niet variaties, maar misvormingen of monstruositeiten.
DR H. J. VIERSMA.
