(Iers Colum Cille = „duif van de kerk”), de apostel van Schotland, geb. uit het koningsgeslacht der Ui Néill (± 521 — ± 597), stichtte in Ierland verschillende kloosters, doch vertrok in 563 (volgens sommige Vitae als boetedoening voor de door zijn toedoen veroorzaakte bloedige slag van Cuil Dremne), met 12 gezellen naar het eilandje Hy (Engels: Iona), ten W. van de Schotse kust, dat hij tot middelpunt van het Keltische Christendom maakte. De Pictenkoning Brude en zijn volk werden door hem bekeerd en in de volgende eeuw werd van Hy uit het Christendom door Aidan in Northumbrië verbreid.
Ook in wereldlijke zaken had Columba groot gezag: door zijn invloed werd in 574 Aedan mac Gabrain tot koning der Ierse Dal Riada in Schotland gekozen en in 575, op de vergadering van Druim Ceta, liet hij de status van deze kolonie vaststellen en intervenieerde hij ten gunste van de dichterklasse, welker voortbestaan bedreigd was. Hij gold ook zelf als dichter: enkele Latijnse hymnen en talloze Ierse strofen zijn hem later toegeschreven. Kalenderdag: 9 Juni.De oudste Vita van Columba is van Adamnan; een Ierse Betha Coluim Chille is met vertaling uitgegeven door Whitley Stokes in Lives of Saints rom the Book of Lismore (Oxford 1890; herdr. 1920); een late doch zeer uitvoerige, door de edelman Maghnas Ua Domhnaill (Manus O’Donnell) in 1532 gecompileerd, door A. O’Kelleher en G. Schoepperle (Chicago 1918). Belangrijk is ook het duistere lofdicht Amra Choluim Chille, volgens de overlevering door de hoofddichter Dallan Forgaill uit erkentelijkheid voor Columba’s tussenkomst te Druim Ceta samengesteld en uitgegeven o.a. door Stokes in Revue Celtique, XX en XXI.
Lit.: W. F. Skene, Celtic Scotland, dl II (2de uitg., Edinburgh 1887); L. Gougaud, Les chrétientés celtiques (Paris 1911); J.
F. Kenney, The sources for the early history of Ireland, dl I (New York 1929), blz. 422 vlgg., met uitv. bibl.
