hoofdstad van de staat New-Mexico (V.S.), ligt in de gelijknamige county aan de Santa Fé River tussen de Sandia Mountains in het Z., de Sangre de Christo Mountains in het O. en de Jémez Range in het W. en heeft (1950) 28.000 inw.
De volledige naam van de stad luidt „La Villa Real de la Santa Fé de San Francisco” en werd aan de nederzetting gegeven door Don Pedro de Peralta, die als gouverneur van de provincie Nuevo Méjico in 1609 op deze plaats kwam. Hij vond hier ruïnes van een Indiaans pueblo, dat Kuapoga heette en dat waarschijnlijk reeds zeer oud was. Het jaar daarop werd Santa Fé hoofdstad van de provincie, waarmede het de oudste hoofdstad binnen de grenzen der V.S. is. De stad was het uitgangspunt van een intensief werkende Franciscaner missie, die door gewelddadig optreden een opstand der Indianen uitlokte en tot de terugtocht der Spanjaarden leidde, zodat tussen 1680 en 1692 Santa Fé weer een Indiaanse stad was. In dit laatste jaar kwamen Spaanse troepen onder De Vargas, die ter ere van de (onbloedige) overwinning een jaarlijkse processie instelden, die nog thans een der hoogtepunten van het leven der stad is, evenals de aan hetzelfde feit herinnerende 3-daagse Santa Fé Fiesta.
In 1821 kwam Santa Fé onder de Mexicaanse vlag, waardoor de mogelijkheid van handel, die tot nu toe geheel over Chihuahua ging, met de V.S. geschapen werd en in 1822 vond Becknell de Santa Fé Trail, een verbindingsweg tussen Missouri en Santa Fé, die tot ca 1880 in gebruik was. In 1846 veroverden de Amerikanen onder Kearney Santa Fé en in de Burgeroorlog was de stad tijdelijk door Geconfedereerde troepen bezet.
Nadat New-Mexico in 1912 als staat in de Unie was opgenomen, steeg de bevolking snel en de stad trekt meer en meer toeristen zowel door het natuurschoon als ook door haar aangenaam winterklimaat. T.a.v. het verkeer ligt de stad sterk geïsoleerd; busverkeer zorgt voor de verbinding met de ca 25 km ten Z. van de stad lopende spoorlijn. Santa Fé is een ontmoetingspunt van Anglo-Amerikaanse, Spaanse en Pueblo-Indiaanse cultuur; 60 pct der bevolking spreekt Spaans en talrijke gebouwen zijn in Pueblo-stijl opgetrokken. Van de talrijke historische gebouwen noemen wij de in 1621 opgerichte Mission of San Miguel de Santa Fé en het paleis van de gouverneurs, waarvan sommige delen nog uit 1610 dateren. Vermeldenswaard is voorts het Laboratory of Anthropology met talrijke Indiaanse gebruiksvoorwerpen.
Lit.: R. E. Twitchell, Old Santa Fé (Santa Fé 1925); S. Vestal, The Old Santa Fé Trail (Boston 1939); E. Knee, Santa Fé (foto’s) (New York 1942); J. Marshall, Santa Fé (New York 1946).
