Frans schrijver (Parijs 2 Juni 1740 - Charenton 2 Dec. 1814), behoorde tot een oude adellijke familie, waartoe ook had behoord Hugues de Sade, die in 1325 huwde met de door Petrarca onsterfelijk gemaakte Laura de Noves. Hij nam deel aan de Zevenjarige Oorlog en leidde het losbandige leven van de officierskaste uit de tijd van Lodewijk XV.
Hij vertoefde lange jaren in de gevangenis en het krankzinnigengesticht, niet in de eerste plaats om zijn sexuele misdrijven, maar vooral als gevolg van een wraakoefening van zijn familie, en van Bonaparte, omdat hij in zijn sleutelroman Zoloé et ses deux acolytes (1800) het liefdeleven van Joséphine de Beauharnais had gepubliceerd. In de gevangenis kwam hij tot het schrijven van zijn beruchte romans waarin hij op weinig gevarieerde wijze vorm trachtte te geven aan zijn machtswellustige visioenen. Daardoor heeft zijn werk ook meer waarde voor de psychiater dan voor de literator. Afgezien van zijn pathologische inslag, is de Marquis de Sade een typische vertegenwoordiger van zijn tijd. Zijn materialistische, sterk atheïstische filosofie is nauw verwant aan die van La Mettrie, baron d’Holbach en Helvétius. Hij is een rationalist, geen empirist; in zijn werk vindt men ook niets van het realisme van Restif de la Bretonne.
De Revolutie gaf hem gelegenheid zijn Justine ou les Malheurs de la Vertu te publiceren (1791). Overigens speelde hij geen roltijdens het Schrikbewind. Merkwaardig is zijn manifest tegen de doodstraf.
Wereldoorlog II, die zoveel machtswellust en wreedheid van de mens heeft geopenbaard, bracht ook een hernieuwde belangstelling voor het leven en het werk van de Marquis de Sade.
DR R. WIARDA
Bibl.: Juliette ou la Suite de Justine (1796, 4 vol.); Aline et Valcour (1793); Les Crimes de l’Amour ou le Délice des passions (1800, 4 vol.); L’œuvre du Marquis de S. p.p. G. Apollinaire (1909, pages choisies); Les infortunes de la Vertu (1946, met inleiding van J. Paulhan); Miss Henriette Stralson (1947). Verder talloze bibliophiele uitgaven.
Lit.: E. Duehren, Der Marquis de S. und seine Zeit (Berlin 1899); H. d’Alméras, Le Marquis de S., l’homme et l’œuvre (1906); P. Klossowski, Sade, mon prochain (1947); G. Lély, D.-A.-F. de S. (1948, in de bekende serie anthologieën van Seghers); M. Heine, Le Marquis de S. (1950); G. Lély, Vie du marquis de S., 2 dln (Paris 1952-’53).
