is het liturgisch boek, waarin de teksten en ceremoniën, bij het toedienen van de sacramenten en andere kerkelijke bedieningen in gebruik, staan opgegeven ten behoeve vnl. van de lagere R.K. geestelijkheid. De bisschoppen hebben hun Pontificale romanum en Caeremoniale episcoporum.
Sedert de uitvinding van de boekdrukkunst is ook op dat gebied in de kerken met Latijnse ritus veel meer eenheid gekomen, vooral na de uitgave, in 1614, van het Rituale Romanum. Voor bijkomstigheden hebben sommige kloosterorden en bisdommen een zeker particularisme behouden. In de Duitse bisdommen beschikt men over ritualen (agenden), waarin de volkstaal ook meer tot haar recht komt. Meer en meer komt de wens daaromtrent naar voren, maar men heeft voor het gebruik er van de toestemming van de H. Stoel nodig (Enc. Mediator Dei, 1947).
