een der Länder van de Bondsrepubliek Duitsland, groot 19.856 km2 met (1952) 3,1 millioen inw. (1939 2,9 millioen; 1946 2,7 millioen), van wie ca 3/5 R.K. en 2/5 Prot., is in 1946 gevormd uit delen van de (Beierse) Rijnpalts, van Hessen en de (Pruisische) Rijnprovincie en bestaat uit twee delen, nl. Rijnland en Rijnhessen-Palts.
Bodemgesteldheid.
Rijnland ten O. van de Rijn wordt in hoofdzaak ingenomen door de noordelijke helling van de Taunus, het beneden Lahndal, het Westerwald en het Neuwiederbekken. Het ten W. van de Rijn gelegen deel (districten Koblenz en Trier) omvat het grootste en hoogste deel van de Eifel (Hohe Acht, 748 m), de Hunsrück, het Hochwald (Erbes Kopf 816 m), Idarwald en Soonwald (Schanzer Kopf 656 m). De belangrijkste rivieren zijn: rechts van de Rijn de Lahn, en links van de Rijn de Moezel (met de Kill, de Ahr en de Nahe).
Daarentegen is Rijnhessen-Palts geheel aan de linkeroever van de Rijn gelegen en bestaat uit het grotendeels uit kalk bestaande Rijnhessische heuvelland tussen Bingen en Worms, het W.-deel der Bovenrijnse laagvlakte van Mainz tot Lauterburg, het berglandschap de Haardt (dat in de Kalmit (683 m) en de Donnersberg (687 m) zijn grootste hoogte bereikt), het Nord-Pfälzer Bergland en het kalkplateau Westrick (Sickinger Höhe, 478 m). Grote rivieren ontbreken hier; de belangrijkste zijn de Speyer en de Qweich, die beide naar de Rijn stromen. Terwijl de Rijnvlakte uit tertiaire lagen bestaat, is de Haardt in hoofdzaak uit bont zandsteen opgebouwd, hier en daar door oud-vulkanisch gesteente doorbroken, zoals in het porfier van de Donnersberg.
Klimaat.
Dit behoort tot het meest gematigde van Duitsland. De gem. jaartemperatuur bedraagt ruim 10 gr. C. De gem. wintertemp. van N. naar Z. varieert van 0-1 gr. C., de gem. zomertemp. van 19-21 gr. C.
De meeste neerslag valt in de Haardt en in de Hunsrück (meer dan 600 mm), daarentegen zijnde Rijnvlakte, het Rijnhessische heuvelland en de Z. en O. helling van de Eifel betrekkelijk droog. In de vlakten is Juli, in de hoger gelegen gedeelten is Dec. de regenrijkste maand. In het Rijndal blijft de sneeuw niet lang liggen, zodat het op de zuidelijke hellingen van de wijnheuvels in de Palts zeer vroeg voorjaar is.
Bevolking.
Deze is in de Palts in meerderheid Protestants. In grote delen van Rijnland, met name in de Eifel, is zij echter vnl. R.K. Door de agrarische structuur van het Land is de enige stad met meer dan 100.000 inw. Ludwigshafen, dat tevens de grootste Rijnhaven van Rijnland-Palts is. Mainz is behalve hoofdstad en zetel der regering tevens bisschopsstad. De voornaamste steden, naar het inwonertal van 1952, zijn:
Ludwigshafen 122.320
Mainz 87 050
Trier 74 710
Koblenz 64 960
Kaiserslautern 62 400
Worms 51 860
Middelen van bestaan.
Van de bevolking is 40 pct in de landbouw, 20 pct in de industrie, 14 pct in het handwerk, 16 pct in handel en verkeer en 10 pct in overige beroepen werkzaam. Van het Land is 37 pct met wouden bedekt. Afgezien van kleine oppervlakten of van die streken, waar wijnbouw en fruitteelt voor een hogere opbrengst zorgen, is de bodem schraal. In Rijnland-Palts bevindt zich 64 pct van het totale Duitse wijnbouwgebied. Daarnaast is er verbouw van tabak, suikerbieten en veelsoortig fruit. Ondanks de agrarische structuur is economisch de nijverheid het belangrijkst.
Tussen Sieg en Lahn is mijnindustrie (bruinkool, ijzererts), met een niet-onaanzienlijke zware industrie. Het voornaamste industriecentrum ligt in Ludwigshafen, dat met het Badense Mannheim een geheel vormt. Chemische fabrieken (aniline, cellulose), machine- en metaalwarenfabrieken vormen de hoofdbedrijven in dit industriegebied, waarvan ook Worms thans deel uitmaakt. Voor het overige is de industrie vnl. in de steden geconcentreerd: Mainz, Koblenz, Pirmasens (schoenen), Kaiserslautern (machines), Zweibrücken, Idar-Oberstein (agaatslijperij, sieraden). Belangrijk is in het Neuwieder Bekken, alsmede in de Z.O.-Eifel (Mayen, Niedermendig), de tras-, bims- en chamotte-industrie, terwijl in laatstgenoemd gebied ook bazalt en molenstenen worden gewonnen.
Verkeer.
De voornaamste verkeersader van Rijnland-Palts wordt gevormd door de Rijn, aan het verkeer waarop Nierstein, Spiers, Worms, Ludwigshafen, Mainz en Koblenz door middel van Rijnhavens deel hebben. Daarentegen wordt slechts een klein deel van het Land door de grote doorgaande spoorwegverbinding Keulen — Frankfort doorsneden. Door de afscheiding van het Saargebied zijn vele rechtstreekse verkeersverbindingen in het Z.W. van het Land, van N.W. naar Z.O. lopend, verbroken.
Onderwijs.
De Bondshoofdstad Mainz bezit een universiteit met ca 4000 studenten. Tot de universiteit behoort ook een opleidingsinstituut voor tolken en buitenlandse diensten te Germersheim. Een hogeschool voor bestuurswetenschappen bevindt zich te Speyer, waar ook de diplomatenschool van de Bondsrepubliek is.
Geschiedenis.
(Voor 1945, zie Palts en Pruisen). In 1946 ontstond ten gevolge van een decreet der Franse bezettingsautoriteiten het Land Rijnland-Palts door samenvoeging der Länder Rijnland-Hessen-Nassau en Hessen-Palts. 18 Mei 1947 werd dit besluit door middel van een volksstemming bekrachtigd. Als grensland heeft het in Wereldoorlog II zwaar geleden door bombardementen en gevechtshandelingen. Na Wereldoorlog II kwam daarbij de opruiming van de Westwall, waardoor veel schade aan de landbouw werd toegebracht. Door dit alles is Rijnland-Palts het zwaarstgeteisterde Land van de Bondsrepubliek.
