Frans romanschrijver en criticus (Kasteel La Motte, Bazoches-enHoulme, Ome 4 Apr. 1858 Parijs 27 Sept. 1915) werd na studies te Coutances en Caen beambte aan de Bibliothèque Nationale te Parijs, maar werd ontslagen na de publicatie van een anti-patriottisch artikel Le Joujou patriotique in de Mercure de France (Apr. 1891). Daarna werkte hij voor een uitgever van populair-wetenschappelijke werken, kwam toen in nadere connectie met de letterkundigen verenigd rondom het tijdschrift Le Mercure de France (opgericht 1889), jarenlang het orgaan van de symbolisten, de beweging waarvan De Gourmont geruime tijd de bezielende en meest wetenschappelijke leider zou zijn.
In dit blad verschijnen de literaire en filosofische beschouwingen, vóór ze worden gebundeld tot de bekende series van de Epilogues (6 vol. 1895-1912); Promenades littéraires (7 vol. 1904-1927) en Promenades philosophiques (3 vol. 1905-1909). In de Mercure verschenen ook zijn studies over een groot aantal kunstenaars van de nieuwe richting, verzameld in de bundels Le Livre des Masques (I 1896; II 1898). Zelf schreef hij ook symbolistische romans en novellen zoals Sixtine (1890), „roman de la vie cérébrale”, waarvan de invloed op de jongeren groot is geweest; en toneelstukken met veel symboliek als Théodat, opgevoerd in het Théâtre d’Art van Paul Fort (n Dec. 1891) en het belangrijker Lilith (1892) ; voorts verzamelbundels, waarvan de titels al een programma zijn: Litanies de la Rosé (1892), Fleurs de Jadis (1893). Verder puurde hij. schatten uit de volkspoëzie der middeleeuwen.
Zijn enorme belezenheid en zijn scherp onderscheidend critisch vernuft steunden hem bij de keuze van „Les plus belles pages de ...”, de bekende bij de M. de F. uitgegeven anthologieën uit een groot aantal schrijvers als G. de Nerval, Saint-Evremond, enz. Zijn encyclopedische kennis op het gebied van wijsbegeerte en physiologie gaf hem de stof voor talrijke studies uit La Culture des Idées (1900) of voor de diepgaande „essai sur l’instinct sexuel” in Physique de l’Amour (1903) en hielp hem bij de leiding van La Revue des Idées, waarin hij, met enkele medestanders, de stand der wetenschappen trachtte uiteen te zetten voor cultuurminnende leken. Hoe ver deze vrijdenker wist door te dringen in de Katholieke symboliek der middeleeuwen, hoe subliem hij de religieuze psychologie wist te ontleden, toont zijn boek Le latin mystique (1890).Rémy de Gourmont is een opvolger van de grote encyclopedisten uit de 18de eeuw, al mist hij hun optimistisch geloof in de vooruitgang van de wetenschap. Hij is een der schitterendste vertegenwoordigers van het scepticisme dat zoveel vooraanstaande figuren op het einde van de 19de eeuw had aangetrokken, als zodanig een verwante geest van Anatole France, ook van E. Renan. Door zijn grote kennis op velerlei gebied tot de conclusie gekomen, dat elke doctrine maar zeer relatieve waarde heeft, genoot hij aan de andere kant als verfijnd kunstenaar van alle schone producten uit de opeenvolgende cultuurtijdperken, en ook van zijn eigen twijfel.
Wereldoorlog I overviel De Gourmont in zijn geestelijke arbeid en de indertijd om zijn anti-patriottische gevoelens afgezette ambtenaar stelde nu zijn pen in dienst van het vaderland. In talloze binnenen buitenlandse bladen trachtte hij de hem zo dierbare Gallische cultuur te verdedigen, al bleef zijn geest koel en critisch, zodat hij ook in Monsieur Croquant (1918) de caricatuur wist te geven van de verwaten burgerman, nu tot bloeddorstig militair geworden.
DR R. WIARDA
Bibl. (niet volledig): Merlet (1884)); Le Fantôme (1893); L’Idéalisme (1893) ; Histoires magiques (1894); Hiéroglyphes et autres poèmes (1894); Histoire tragique de la Princesse Phénissa (1894); Proses moroses (1894); Le Château singulier (1894); Phocas (1895); Le Pèlerin de Silence (1896); Les Chevaux de Diomède (1897) ; Le Vieux Roi (1897) ; D’un Pays Lointain (1898) ; Les Saintes du Paradis (1898); Esthétique de la langue française (1898) ; Le Songe d’une femme (1899) ; Les petites Revues (1900) ; Oraisons mauvaises (1900) ; Le Chemin de Velours (1902) ; Le Problème du Style (1902); Judith Gautier (1904); Un Cœur virginal (1907) ; Couleurs, Contes nouveaux suivis de Choses anciennes (1908) ; Dante, Béatrice et la Poésie amoureuse (1908); Le Chat de Misère (1912); Je sors d’un bal paré (1912, dans la série Les Amis d’Edouard); Lettres d’un Satyre (1913); Divertissements (1914); Pendant l’Orage (1915) ; La Belgique littéraire dans la Tourmente (1916) ; La petite Ville, suivi de Paysages (1916) ; Pendant la Guerre, lettres pour l’Argentine (1917) ; Les Idées du Jour (1918) ; Les Pas sur le Sable, pensées (1919) ; Trois légendes du moyen-âge (1919); Lettres à Sixtine (1921); Le Puits de la Vérité (1922); Le Vase magique (1923); 1874-1880 Journal intime et inédit de R. de G. (1923, Bemouard) ; Pensées inédites (1924); Dernières pensées inédites (1924) ; Réflexions sur la Vie. Pensées choisies (1924) ; La fin de l’art (1925); Dissociations (1925); Nouvelles dissociations (1925) ; Le Joujou patriotique et trois autres essais (1925) ; Fin de Promenade et trois autres Contes (1925); LesFemmes et le Langage; Deux Poètes de la Nature, Bryant et Emerson (1925).
Lit.: A. de Ridder, R. de G. (1919); A. Huxley, R. de G. (New York 1921); Jean de Gourmont et Robert delle Donne,
Bibl. des Œuvres de R. de G. (1922) ; J. de Gourmont, Souvenirs sur Remy (Les Amis d’Edouard 1922) ; P. Delior, R. de G. et son Œuvre (1909) ;P. Escoube, La Femme et le Sentiment de l'amour chez R. de G. (1923) ; Paul Voivenel, R. de G. vu par son médecin (1925); Legrand-Chabrier, R. de G., son œuvre (Nouv. Rev.
Critique, 1925) ; M. Cou Ion, L’Enseignement de R. de G. (1925) ; W. R. Crawford, The Freeman’s Morals (A critic of the Phil. of R. de G.) (Philadelphia 1926); P.
E. Jacob, R. de G. (Univ. of Illinois, 1931); R. Goedecke, Der philosophische Gehalt in R. de G.’s Gesamtwerk (Dresden 1933); E. Bencze, La doctrine esthétique de R. de G. (Toulouse 1934); Garnet Rees, R. de G., essai biographique et intellectuel (1940, thèse, Paris).
