(1) markies en (1533) hertog van Aarschot (1496 - Brussel Apr. 1549), was de zoon van Hendrik van Croy, een broer van de heer van Chièvres, wiens rijke bezittingen hij in 1521 erfde. In 1527 erfde hij bovendien het prinsdom Chimay.
Nadat hij reeds in 1516 ridder van het Gulden Vlies was geworden, vergezelde hij Eleonora van Habsburg naar Portugal; hij was kamerheer van Karel V en chef van de financiën in de Nederlanden. Als veldheer had hij deel aan de verovering van Doornik, onderdrukte in 1532 een oproer in Brussel en in 1543 stond hij aan het hoofd van een bende van ordonnantie in de oorlog met Gelre en Frankrijk. Sinds 1537 bekleedde hij het ambt van stadhouder van Henegouwen.(2) hertog van Aarschot, prins van Chimay, graaf van Porcien en Beaumont, markies van Renty enz. (Valenciennes 10 Juli 1526 - Venetië 11 Dec. 1595) was de tweede zoon van Philips (I). Hij erfde bij de dood van zijn broeder Karel de voornaamste bezittingen van zijn vader en volgde Karel op als bevelhebber van een bende van ordonnantie (1551). Hiermede nam hij deel aan de oorlog tegen Frankrijk (1557 en 1558), nadat hij in de orde van het Gulden Vlies was opgenomen (1556). Bij de vrede van Cateau-Cambrésis ging hij met de Prins van Oranje als gijzelaar naar Frankrijk en in 1562 vertegenwoordigde hij de landvoogdes op de Rijksdag te Frankfort.
In de onenigheden tussen de hoge adel en Granvelle stond hij geheel aan de zijde van de laatste en ook daarna betuigde hij telkens zijn gehechtheid aan de koning en het oude geloof. Het was dan ook een soort oorlogsverklaring aan de oppositie, toen Philips II in Oct. 1565 Aarschot benoemde tot lid van de Raad van State; hij was de drijvende kracht in de „ligue van Onze Lieve Vrouwe van Hal”, die zich tegenover het Verbond der Edelen stelde. Hij was een van de raadgevers en medebestuurders van Alva. Maar onder Requesens maakte hij zich tot tolk van de toen grote ontevredenheid in Brabant en Vlaanderen en drong aan op onderhandelingen met de Prins van Oranje.
Na de dood van Requesens (5 Mrt 1576) voerde hij als lid van de Raad van State het opperbestuur, maar hij werd algemeen gewantrouwd en miste het prestige en de doortastendheid, nodig om in deze zeer onrustige maanden gezag te kunnen uitoefenen. Bij de staatsgreep van De Glymes in Sept. behoorde hij tot de gevangengenomen leden van de Raad, maar spoedig meende de partij van Oranje hem te kunnen gebruiken; hij werd in vrijheid gesteld, en door de Staten benoemd tot kapitein-generaal van het leger, dat de muitende Spaanse troepen moest bedwingen. In Nov. was hij een van de onderhandelaars, namens de Staten Generaal, met Don Juan, de nieuwe landvoogd; hij tekende de 1ste Unie van Brussel, maar keerde zich van Don Juan af, toen deze zich tegenover de Staten plaatste. Kort daarna bezette hij voor de Staten Antwerpen.
Hij drong aan op de benoeming van aartshertog Matthias tot landvoogd en stelde zich met deze in verbinding. Hij was toen stadhouder van Vlaanderen. De vooruitstrevende en Calvinistisch gezinde partij wantrouwde hem echter en de Prins van Oranje zag in hem, terecht, een mededinger naar zijn macht: met goedvinden van de Prins maakten daarom Hembyze en Ryhove zich 28 Oct. 1577 van hem meester, tegelijk met enige andere heren. Op aandringen van de Staten Generaal werd Aarschot echter al 10 Nov. in vrijheid gesteld, doch niet langer als stadhouder erkend.
Hij bleef de Statenpartij nog trouw, maar was voortaan nog meer een verklaard vijand van Oranje, ook omdat deze aan de Calvinisten steeds meer invloed gaf. Onder de Malcontenten speelde hij geen grote rol, ook doordat hij als afgevaardigde van de Staten-Generaal op het vredescongres te Keulen enige tijd buiten het land vertoefde. Met de vrede van Atrecht (1579) verzoende hij zich met Parma en dus met de koning, maar hij bleef aandringen op het vertrek van de vreemde troepen, vergeefs. De laatste jaren leefde hij in Venetië, teleurgesteld in zijn hoop een rol in het Spaansgezinde bestuur te spelen,
DR H.A.ENNO VAN GELDER
Lit.: J. Scohier, La généalogie et descente de la très illustre maison de Croy (1589).
