vierkante, naar boven toe dunner wordende, zeer hoge zuil, bekroond met een pyramidevormige spits (pyramidion), zoals zij paarsgewijze voor de poorttorens (pylonen) der Egyptische tempels werden opgericht. Aan deze vorm danken zij hun naam: het Griekse woord obelisk betekent: klein braadspit.
De oorspronkelijke betekenis der obelisken is onzeker en waarschijnlijk niet enkelvoudig. Zeker is, dat later de top en daarmee het verband met de zonnedienst van de grootste betekenis is. De bekende zonnetempels der 5de dynastie te Aboe Goerab hebben als middelpunt een geweldige obelisk (36 m hoog op een basis van 20 m hoogte), waarvoor het altaar ligt. De verhoudingen van deze obelisk waren geheel anders dan die der latere. Deze zijn zeer veel slanker, van graniet en uit één steen vervaardigd (monoliet). Dit graniet werd bij Assoean gevonden, vanwaar dus alle obelisken naar hun plaats van bestemming vervoerd moeten zijn.De oudste obelisk, die wij kennen, is het enige overblijfsel van de tempel te Heliopolis. Hij is opgericht door Sesostris I, wiens naam op de vier zijden vermeld is. Hij is ruim 20 m hoog. Zijn tegenhanger is in de 12de eeuw omgevallen.
Andere bekende obelisken, die zich nog ter plaatse bevinden, zijn één van Tothmes I (23 m hoog) en één van Hatsjepsoet (29,5 m hoog), beide te Karnak. Te Luxor staat nog één obelisk van Ramses II . De tweede van dit paar is door Mehemed Ali aan Frankrijk geschonken en in de jaren 1831-1836 naar Parijs overgebracht, waar hij thans de Place de la Concorde siert. Ook vele andere obelisken zijn (gedeeltelijk reeds door de Romeinen) naar Europa en elders overgebracht. Rome heeft er zeer vele; op het eind der 4de eeuw: 6 grote en 42 kleine, waarvan verschillende omgeworpen werden of omvielen en later door de pausen weer opgericht werden. Bekend is bijv. die op het St Pietersplein, die onbeschreven is en dus van onbekende herkomst. Hij werd reeds door Caligula naar Rome gebracht en later (1586) door paus Sixtus V verplaatst.
Lit.: E. A. Wallis Budge, Cleopatra’s Needles and other Egyptian Obelisks (1926); R. Engelbach, The Aswan Obelisk (1922); Idem, The Problem of the Obelisks (1923, technisch).
