ook genaamd Arctis, of Arctica, bestaat uit een centraal, op sommige plaatsen meer dan 5000 m diep oceaanbekken, hetwelk grotendeels met ijsvelden bedekt is en omkranst wordt door eilanden en delen van continenten: Arctisch Europa, Azië en Amerika. Het best laat zich het eigenlijke Arctische gebied begrenzen door de + 10 gr.C.
Juli-isotherm, welke vrij grillig verloopt en over land grotendeels samenvalt met de boomgrens; ten N. er van begint de toendra. Soms neemt men ook wel de poolcirkel als grens. Terwijl binnen de Zuidpoolcirkel geen blijvende menselijke vestiging voorkomt, leven er ten N. van de Noordpoolcirkel enkele millioenen mensen. De belangrijkste eilanden en eilandengroepen van het Noordpoolgebied zijn: Groenland (het grootste eiland der aarde), Spitsbergen, Jan Mayen, de Frans Jozef-archipel, Nova Zembla, Sewernaja Zemlja (Noordland), de Nieuw Siberische, de Long- en Wrangel-eil. (alle in de Europees-Siberische sector) en (in de Canadese sector): Banksland, Victoria-eiland, de Boothiagroep, de Parry- en Sverdrup-archipel, NoordDevon, Ellesmereland en Baffinland.OPPERVLAKTE ARCTISCHE GEBIEDEN (in km)
Groenland 2 175 000
Euraziatisch vasteland 2 000 000
Noord-Canadees vasteland 1 183 000
Canadese archipel . . . . 800 000
Baffinland 611 000
Ellesmereland 200 000
Russische eilanden (zonder Frans Jozef-archipel) . . 181 160
Frans Jozef-archipel 19 930
Spitsbergen en Bereneiland 65 900
Jan Mayen 372
Noordelijke Poolzee 14 090 000
Daar de noordelijkst gelegen delen van het Arctisch gebied zee zijn, treffen wij daar een zeeklimaat aan; zelfs aan de Noordpool komen daarom niet de extreem-lage temperaturen voor van veel zuidelijker liggende landgebieden, zoals Siberië (gemiddelde Jan.temperatuur in het Werchojanskgebied — 50 gr. C. ; absoluut minimum aldaar — 70-gr. C., in Oimekon — 77 gr. C.).
Te land heerst een korte, heftige zomer, tijdens welke de temperatuur aanzienlijk stijgt, zodat in verbluffend korte tijd een rijke, veelsoortige vegetatie in de plaats komt van sneeuw en ijs, terwijl de weiden als bezaaid zijn met bloemen; karakteristiek is ook de toendra-flora (z arctische vegetatie). Het dierenleven kenmerkt zich door het voorkomen van gespecialiseerde vormen in zee zowel als op het land (z arctische fauna).
Het Noordpoolgebied is in de jongste tijd door verschillende oorzaken zeer in betekenis toegenomen. De vorderingen van wetenschap en techniek hebben er toe geleid, dat grote delen er van, welke tevoren als onbewoonbaar werden beschouwd, konden worden ontsloten. Zo werden nieuwe voedselgewassen gekweekt, welke in Arctische gebieden verbouwd kunnen worden. De meest spectaculaire ontwikkeling in dit opzicht geeft Sovjet-Rusland (met Siberië) te zien, waar men de „Poolgrenzen” steeds verder wegdringt. Er werd een viertal 5 jarenplannen opgesteld (het laatste uit i946-’5o) om tot betere exploitatie der Sovjet-Arctis te komen (z hierna, strategisch aspect), waarbij land- en mijnbouw en visserij op de voorgrond staan. Ook besteden de Russen veel aandacht aan de zgn. „Noordelijke Zeeroute” (in feite de historische N.O.-Passage), waartoe een vloot van moderne, zeer krachtige ijsbrekers werd aangeschaft, welke gedurende een groot deel van het jaar de noordelijke Russische en Siberische havenplaatsen openhouden. Dit alles weerspiegelt zich in een buitengewoon snelle groei der Sovjet-Arctische provincies en plaatsen.
K. W. L. BEZEMER
Strategisch aspect
Tot voor kort en zelfs in Wereldoorlog II was het Noordpoolgebied strategisch gezien van zeer weinig betekenis. Twee factoren, de ontwikkeling van de luchtvaart en de politieke tegenstelling tussen de Nieuwe Wereld en de Sovjetlanden, hebben hier een radicale wijziging in gebracht. De noordelijke streken van deze beide, machtige opponenten liggen tegenover elkaar aan de rand van de Arctis, waar de kortste route tussen Rusland en de V.S. recht overheen leidt (zie kaart). Het primaire belang van zijn ligging wordt echter voor een groot deel geneutraliseerd door de moeilijke aard van dit terrein, dat voor het grootste deel nog steeds als onbewoonbaar, ja ontoegankelijk moet worden gequalificeerd. Alleen in zijn uiterste hoeken bevinden zich enkele verspreide havens en nederzettingen, welker verovering het vijandelijk potentieel in belangrijke mate zou aantasten; een aanval daarop met amphibische of luchtlandingsmiddelen zou een uitermate zware en kostbare onderneming worden, ook met gebruik van de nieuwste technische vindingen. Voorshands ontleent het Poolgebied zijn waarde vrijwel geheel aan de luchtroute, die de wederzijdse bevolkings-, transporten productie-centra onder het bereik van de strategische bommenwerpers en raketten brengt.
Doch zelfs uit dit oogpunt zijn de omstandigheden verre van ideaal. De vliegafstanden blijven groot en de moeilijkheden voor de bemanning, als mist en ijsvorming, zijn vele. Beide partijen zullen daarom trachten hun strategische vliegvelden zoveel mogelijk op te schuiven, met alle daaraan verbonden inspanning, als langer en lastiger transport van voorraden, krachtiger en meer parate verdediging (antiluchtgeschut, interceptors), veelvuldige aflossing van personeel e.d. Rusland zal daarbij het oog laten vallen op Moermansk, het gebied aan de Lena en mogelijk aan de Beringstraat, die alle behoorlijke verbindingen hebben met het binnenland. De meer vooruitgeschoven eilandgroepen, als Spitsbergen, Nova Zembla, Frans Jozef-eilanden liggen te veel blootgesteld aan aanvallen uit zee, waar Amerika het sterkste is. Een blik op de kaart toont anderzijds de grote waarde van Groenland, de Noordcanadese eilanden en Alaska voor de Amerikaanse defensie.
Voorts dienen de tegenstanders in het onbegaanbare „no mansland” verschillende vooruitgeschoven posten te bezetten, in stand te houden en te beschermen, voor meteorologische waarnemingen, radarwaarschuwing, navigatiebakens, noodlandingsplaatsen e.d. De strijd om deze hulpsteunpunten, gevoerd boven, op en onder het ijs, met kleine, mobiele landingsgroepen. zal wel de hoofdschakel vormen der Arctische oorlogvoering. Over zee aangevoerd of uit vliegtuigen afgeworpen, naderen zij de vijandelijke stelling in amphibische voertuigen, die zich door water, sneeuw en over het ijs kunnen bewegen, over een open vlakte, die geen kans op dekking of afdoende camouflage biedt. Vuursteun van de vloot is als regel uitgesloten; dit alles, en het gevaar van door het ijs te zakken, vraagt om grote verspreiding der strijdkrachten en zo mogelijk om een snelle, verrassende actie.
SCHOUT-BIJ-NACHT JHR H. A. VAN FOREEST.
