(Frans Nivelles), stad in Waals-Brabant, op golvende leembodem (3440 ha), geschikt voor landbouw. Het is een knooppunt van spoor-, buurtspoor- en straatwegen.
Er zijn fabrieken van spoorwegmaterieel, allerlei metaalindustrie, papier-, hout- en voedingsnijverheid. Inw. (1950) ii 970. In de 7de eeuw lagen in deze streek de meeste bezittingen en misschien de bakermat van de Karolingers. Ida, echtgenote van Pepijn van Landen, stichtte er ca 645 een abdij, waarvan hun dochter Gertrude abdis werd. Deze abdij, voorbehouden aan adellijke vrouwen en pas opgeheven in 1798, maakte Nijvel tot een godsdienstig en cultureel centrum (13de eeuw). Daarbij kwam later de gunst van de Brabantse hertogen, die er resideerden en munt sloegen (11de-14de eeuw).
Batist- en kantnijverheid bloeiden er, na de 15de eeuw ook de klokkengieterij. Tinctoris van Nijvel was kapelmeester aan het hof van Napels (1480, gedenkteken). De 16de en 17de eeuw waren rampzalig, brachten pest en oorlogen en de uitwijking van de fijne-linnennijverheid; de 18de eeuw het hoogtepunt van de meubelkunst en van de Nijvelse beeldhouwersschool met Laurent Delvaux; de igde-20ste eeuw nieuwe industriële opgang. Tot in 1940 bombardementen en brand de stad grondig verwoestten, ook de mooie kanunnikessenwoningen, die waren overgebleven en de zeer merkwaardige abdijkerk, deels Romaans (nde-i2de eeuw) maar inwendig verbouwd in de 17de-18de eeuw. Zij had twee Romaanse zijtorentjes, op een waarvan de bronzen Jean de Nivelles de klok luidt, één Romaanse kloostergang, een Gothische toren, verbouwd in de 19de eeuw. Bij de huidige restauratie worden sommige laattijdige verbouwingen weggelaten.
Onherstelbaar beschadigd zijn ook de schilderijen, de beelden en preekstoelen van Delvaux en Lelièvre, bovenal het beroemde reliekschrijn van St Gertrudis (1274-1298), in verguld zilverwerk met email en edelstenen. Nog wel te restaureren zijn de reuzen van de ommegang.LEO DE WACHTER
Lit.: P. Gollet, N. en roman pays de Brabant (Nivelles 1927, 2de uitg.); P. Gollet e.a., Nivelles (Bruxelles 1935); F. Lemaire, Notice hist. sur la ville de N. (Nivelles 1848); B. Delanne, Hist. de la ville de N. (Nivelles 1944); R. Hanon de Louvet, Contribution a l'hist. de la ville de N., I (Gembloux 1948); J. Fréson, Histoire du chapitre noble de N. (Nivelles 1890).
