Engels prozaschrijver (Elstow bij Bedford Nov. 1628 - Londen 31 Aug. 1688), zoon van een blikslager, leerde op de dorpsschool lezen en schrijven en werd reeds op jeugdige leeftijd opgeleid voor het vak van zijn vader. In 1645 nam hij dienst bij het parlementaire leger (volgens anderen vocht hij echter aan de zijde der Royalisten) . Ongeveer 1649 huwde hij met zijn eerste vrouw, die als huwelijksgift niet veel meer meebracht dan twee religieuze werken, die Bunyan zeer beïnvloedden (nl. „The Plain Man’s Path to Heaven” en „The Practice of Piety”).
In 1653 werd hij lid van een „Non-conformist” kerk te Bedford, preekte daar en kwam zodoende in conflict met de Quakers. Dit werd de aanleiding tot zijn eerste werken: Some Gospel Truths opened (1656) en A Vindication of Gospel Truths opened (1657). Hij schreef nog twee andere boeken voor hij in Nov. 1660 gearresteerd werd wegens het preken zonder vergunning; tot aan de Declaration of Indulgence (1672) bleef hij gevangen. Gedurende de eerste helft van deze periode schreef hij Grace Abounding to the Chief of Sinners (1666), The Holy City, or the New Jerusalem (1666), A Confession of my Faith, and a Reason of my Practice (1671) en nog zes andere werken.
Het eerste geeft het verhaal van zijn godsdienstige ervaringen, waarin hij zichzelf schildert als een groot zondaar; we moeten dit echter niet te zwaar opnemen, het vloeken schijnt zijn grootste misdrijf te zijn geweest. Na zijn invrijheidstelling werd hij weer predikant en bracht in 1675 nogmaals enige maanden in de gevangenis door, waar nu het eerste deel van zijn Pilgrim's Progress from this World to that which is to come ontstond; het tweede deel verscheen in 1678. Dit werk werd onmiddellijk beroemd, reeds in 1682 in het Nederlands vertaald en door Nederlandse graveurs geïllustreerd. Sindsdien is het boek in welhaast alle talen der wereld te lezen.
Het is een schier volmaakte allegorie van het menselijke leven met al zijn moeilijkheden en verleidingen, glashelder en boeiend in eenvoudige taal geschreven, geïnspireerd door de Bijbel. Bunyan’s andere belangrijke werken zijn nog Life and Death of Mr. Badman (1680), The Holy War made by Shaddai upon Diabolus (1682).
E. C. VAN DER GAAF
Bibl.: F. M. Harrison, Bibliography of the Works of J. B. (Bibliogr.
Soc. 1932); Pilgrim’s Progress. Oxf. Ed. (J. B.
Wharey) (1928).
Lit.: J. A. Froude, B. (Eng. Men of Letters, 1880); J.
Brown, J. B., his Life, Times and Work (1885, herz. d. F. M.
Harrison 1928); G. K. Wright, B. as a Man of Letters (Oxford 1916); R. Bridges, B.’s Pilgrim’s Progress (Collected Essays, Oxford 1934); R.
H. Goats, J. B. (London 1927); M. P.
Willcocks, B. calling: A voice from the seventeenth century (London 1944).
