democratische partij in de Franse Revolutie. Aanvankelijk werden zij Brissotijnen genoemd — naar de Parijse afgevaardigde, de Jacobijn Brissot —, die in de Législative een hardnekkige oppositie tegen de koninklijke regering voerden : spoedig samenwerkende met een aantal Jacobijnse afgevaardigden, die uit het departement der Gironde afkomstig waren, zoals Vergniaud, Guadet en Gensonné.
Zij beschuldigden de koninklijke familie er van te heulen met de emigranten te Koblenz en met de buitenlandse hoven, beschouwden het als Frankrijks roeping, zijn buurvolken „te bevrijden van hun tyrannen” — propagandaoorlog — en bewerkten door hun actie de oorlog met Oostenrijk en Pruisen (Apr. 1792). Tot de Girondijnen behoorden ook Roland, de filosoof Condorcet en Barbaroux. Als hun middelpunt gold de „salon” van Madame Roland. Zij waren dus allereerst nationalisten en ideologen, exponenten van de patriottische en progressieve bourgeoisie, vooral in Westen Zuid-Frankrijk (Normandië, Nantes, Bordeaux, Lyon en Marseille).
Op staatkundig en sociaal-economisch gebied verdedigden zij bovenal het beginsel der individualistische „vrijheid” en van de „volkssouvereiniteit”. De staat had volgens hen niet anders te doen dan de „Rechten van de Mens” te verdedigen in ook in zijn buitenlandse politiek te verbreiden. Radicale verwezenlijking van het politiek liberalisme dus —en derhalve van de consequentie daarvan: de democratische republiek —, geen ingrijpen van staatswege op economisch gebied —physiocratisme —, dat waren de staatkundige en sociaal-economische idealen der Girondijnen. Maar principieel verschilden zij in dat opzicht niet zoveel van hun tegenstanders onder de „patriotten” en Jacobijnen: de Bergpartij.
Het voornaamste verschil tussen Girondijnen en Montagnards (later veelal bij uitsluiting „Jacobijnen” genoemd) was, dat de eersten doctrinairen of beter: ideologen waren, terwijl de laatsten opportunisten of beter: realisten genoemd moeten worden. In de Nationale Conventie vormden de Girondijnen de rechterzijde, die de democratie verdedigden tegen de dictatoriale neigingen der Bergpartij. 2 Juni 1793 verloren zij die strijd. Hun leiders werden uit de Conventie gestoten, voorlopig in hun huizen in hechtenis gehouden, later voor het Tribunal Révolutionnaire gevoerd en geguillotineerd (31 Oct. 1793). Inmiddels waren in Bordeaux, Normandië, Bretagne, Marseille Girondijnse opstanden uitgebroken, waarvan de leiding spoedig overging op royalisten.
De beschuldiging, die de Girondijnen in deze maanden van de kant van de Bergmannen naar hun hoofd kregen, dat zij nl. „federalisten” waren, terwijl de Montagnards dan voorstanders van de „ene en ondeelbare republiek” waren, is niet geheel juist. De Girondijnen stelden zich slechts op het standpunt, dat Parijs zich ten onrechte inbeeldde „het souvereine Franse volk” te zijn.DR J. S. BARTSTRA
Lit.: J. Guadet, Les Girondins (2 dln, 1861); E. Biré, La légende des Girondins (1881); M. Frayssinet, Les idéés politiques des Girondins (1903); H.
A. Goetz-Bernstein, La diplomatie de la Gironde: J. P. Brissot (1912); Ch.
Perroud, La proscription des Girondins (1917); G. Lenôtre, La proscription des Girondins (1927); A. Mathiez, Girondins et Montagnards (1930), J. v. Rossem, De staatsrechtelijke, politieke en sociale denkbeelden der Girondijnen, diss.
Amsterdam (1938).
