Italiaans filosoof en schrijver (Nola 1548 - Rome 17 Febr. 1600), voegde zich in 1563 bij de Orde der Dominicanen. Zijn verzet tegen sommige leerstukken zijner Kerk maakte, dat hij moest vluchten en in 1576 gaf hij het kloosterleven op.
Van toen af leidde hij een onrustig leven en trok door heel Europa, daar hij overal verdacht werd gemaakt en vervolgd. Hij trok achtereenvolgens naar Genève, Lyon, Toulouse en Parijs, begaf zich in 1583 naar Londen, waar hij enkele van zijn voornaamste werken uitgaf, hield zich in 1585 weer te Parijs op en vertrok in 1586 naar Marburg. Toen hem daar het houden van lezingen verboden werd, begaf hij zich naar Wittenberg, waar hij van 1586-1588 lezingen hield en bij zijn vertrek een vurige lofrede op Luther uitsprak. Gedurende de eerstvolgende jaren vertoefde hij te Praag, Helmstedt, Frankfort a. d.
Main en Zürich. Overal maakten hem de onstuimigheid en de instabiliteit van zijn karakter het verblijf onmogelijk. Hier kreeg hij het aan de stok met de Katholieken, daar met de Protestanten. In 1592 werd hij door de Venetiaanse edelman Mocenigo naar Venetië ontboden, om hem in de magische kunsten te onderwijzen.
Spoedig daarna echter klaagde Mocenigo, die zich door hem bedrogen achtte, Bruno aan bij de Inquisitie. Hij werd naar Rome gebracht, 7 jaar gevangen gehouden en, daar hij weigerde zijn overtuiging op te geven, 17 Febr. 1600 op het Campo dei Fiori te Rome verbrand. Bruno is een van de voornaamste figuren der Renaissance-filosofie. Bruno’s wijsbegeerte sluit aan bij het heliocentrisme van Copernicus omdat dit laatste de stelling van de oneindigheid van het heelal, welke Bruno steeds door dik en dun verdedigde, in zijn ogen scheen te bevestigen.
Voor Bruno bestaat dit heelal uit een oneindigheid van eindige werelden onderling zó verbonden, dat ze een werkelijke eenheid vormen. Dit universum is in zijn geheel niets anders dan de onuitputtelijke kracht van een goddelijk scheppingsvermogen. De eindige werelden, welke het vervat en, op een lagere trap, de eindige voorwerpen in elke wereld, zijn zovele volmaakte en vergankelijke openbaringen van de goddelijke almacht. Volmaakt zijn ze immers omdat ieder op haar wijze het goddelijke uitdrukt; vergankelijk echter omdat ze Gods oneindige scheppingskracht niet vermogen uit te putten en dus steeds een verdere schepping voorbereiden en oproepen.
Bruno’s filosofie beïnvloedde in zekere mate het denken van Spinoza, Leibniz, Schelling en Nietzsche.PROF. DR A. DE WAELHENS
Bibl.: Della causa, principio e uno (Venezia of London 1584); Dell’infinito. universo e mondi (London 1584); Degli eroici furori (Parigi 1585); De triplici minimo (Frankfort 1591). Voorts satirische geschriften, o.a. La Cena delle Generi (1584); Spaccio della bestia trionfante (1584), en een uitermate belangwekkende burleske comedie: II Candelaio (1582, nieuwe uitg. 1909). Een volledige uitgave van Bruno’s Latijnse werken werd uitgegeven te Napels en te Florence tussen 1880 en 1891 (8 boeken in 3 dln).
De Italiaanse werken werden verzorgd door G. Gentile (I. Dialoghi metafisici (Bari 1907, 2de uitg. 1927); II. Dialoghi morali (Bari 1908).
Lit.: Louis, G. Br., seine Weltanschauung und Lebensauffassung (Berlin 1900); J. L. Mclntyre, Life and works of G.
Br. (1903), waarin een goede bibliogr.; A. Riche, G. Br. (2de dr., 1900); Kuhlenbeck, G. Br. (1913); Giov.
Gentile, G. Br. e il pensiero del Rinascimento, 2de dr. (Firenze 1925); E. Fenu, G. Br. (Brescia 1938); A.
Gorsano, II pensiero di G. Br. nel suo svolgimento storico (Firenze 1940); V. Stampanato, Vita di G. Br. (Messina 1921); V.
Salvestrini, Bibliografia delle opere di G. B. (Pisa 1926); A. Mercati, II sommario del processo di G. B. (Roma 1942).
