graaf, Duits generaal en staatsman van Oostenrijkse afstamming (Charlottenburg 24 Febr. 1831 Skyren bij Crossen a.d. Oder 6 Febr. 1899), maakte de FransDuitse oorlog van 1870/1871 mee, was van 1883-1888 chef van de admiraliteit en van 1888 tot 20 Mrt 1890 commanderend generaal van het 10de legerkorps in Hannover.
Daarna werd hij zonder enige politieke voorbereiding rijkskanselier en eerste minister van Pruisen, Bismarck’s opvolger. De bedoeling van deze benoeming was, dat Wilhelm II voortaan de eigenlijke leider van de politiek zou zijn. Het Herverzekeringsverdrag met Rusland hernieuwde hij niet, omdat hij begreep, dat iemand als Bismarck zich wel ingewikkelde verhoudingen op het terrein van de buitenlandse politiek kon veroorloven, maar dat de „Nieuwe Koers” behoefte had aan een overzichtelijker systeem. Dit en de toenadering tot Engeland — in de vorm van de veelbestreden Zanzibar-Helgoland-Overeenkomst van 1 Juli 1890 — die wel door Bismarck zelf was voorbereid, maar die Bismarck nooit zou hebben doorgevoerd, terwijl „de draad naar Rusland” doorgesneden was, veroorzaakten niet alleen het Frans-Russische militaire bondgenootschap, maar ook het losser worden van de band met Italië en zelfs met Oostenrijk.
Caprivi ondervond bij zijn politiek, die hij overigens voerde uit trouw aan de keizer, de scherpe oppositie van Bismarck. Daarbij werd hij ook weldra om zijn binnenlandse staatkunde scherp aangevallen. Hij verliet nl. de weg der scherpste protectie door de nieuwe handelsverdragen, die hij sloot en waardoor hij de oppositie der agrariërs te verduren kreeg. Hij voerde nieuwe sociale wetten door, waardoor hij iets meer op het Centrum kon steunen.
De legerwetten van 1893 kon hij pas na rijksdagontbinding en aanvaarding van een compromis in behouden haven brengen. In Pruisen leed zijn politiek het eerst schipbreuk, toen hij de schoolwet-Zedlitz niet doorgevoerd kon krijgen. Hij trad toen af als minister-president van Pruisen en werd als zodanig opgevolgd door graaf Botho van Eulenburg. Ten slotte moest hij zijn ontslag nemen (26 Oct. 1894) over het wetsontwerp tegen de zgn. „Umsturz”.
De Reden des Grafen v. C. (1883-1893) zijn uitgegeven door R. Arndt (1893).DR J. S. BARTSTRA
Lit.: Scheidewin, Das politische System des Reichskanzlers Grafen von G. (1894); J. v. Èckardt, Bismarck im Kampf gegen G. (1920); G. Bornhak, Deutsche Gesch. unt. Kaiser Wilhelm II (1922); O. Hammann, Der neue Kurs (1918); G.
Gothein, Reichskanzler Graf G. (1918); J. S. Bartstra, Twaalf jaren Vrije Hands-politiek (1928).
