Iers staatsman (New York 14 Oct. 1882), zoon van een Spaanse vader en een Ierse moeder, studeerde in de wiskunde en nam in 1916 leidend deel aan het Paasoproer in Dublin. Ter dood veroordeeld, zag hij zijn straf in levenslange dwangarbeid veranderd, omdat hij Amerikaans staatsburger was.
Spoedig kreeg hij amnestie, maar direct daarna trad hij op als de nieuwe leider van de Sinn Fein-beweging. Hij kwam weer in de gevangenis, maar wist daaruit op romantische wijze te ontsnappen. Nu ging hij naar Amerika, waar hij als „president van de Ierse republiek” veel sympathie ondervond en grote sommen voor het Ierse verzet tegen Engeland wist te verzamelen. Eind 1920 keerde hij naar Dublin terug en nam daar in het geheim de leiding van het verzet op zich.In 1921 kwam het Anglo-Ierse verdrag tot stand, waardoor de Ierse Vrijstaat in het aanzijn werd geroepen. Deze trok de meeste onafhankelijkgezinde Ieren tot zich, maar De Valera stelde zich aan het hoofd van de extremisten, die door de nieuwe regeling van de verhouding tot Engeland niet bevredigd waren, en de Vrijstaat-regering moeilijkheden berokkenden. In 1923 werd De Valera door zijn voormalige medestrijders gevangen genomen. Het jaar daarop werd hij vrijgelaten, maar hij volhardde in zijn afwijzende houding.
In 1926 trad daarin een verandering in: toen stichtte hij een partij, Fianna Fail, die de onafhankelijkheid van Ierland langs parlementaire weg wilde nastreven. Nu keerden zich de extremisten ook van hem af. Dat De Valera er echter goed aan had gedaan, het Ierse parlementaire strijdperk binnen te gaan, bleek uit de groei van Fianna Fail, die bij de verkiezingen van 1932 als sterkste uit de bus kwam. De Valera zelf trad nu als regeringschef van de Vrijstaat op, die hij in de loop van de volgende jaren steeds meer van Engeland losweekte. In 1937 liet hij een nieuwe Ierse grondwet afkondigen, die Eire, behalve in naam, van Engeland onafhankelijk maakte. Het feit echter, dat deze grondwet met een niet al te grote meerderheid door het Ierse volk werd goedgekeurd, noopte hem tot geleidelijkheid in het breken van de laatste band. In 1938 sloot hij met Chamberlain een overeenkomst over lopende kwesties, waarbij Engeland op vele punten aan Ierse wensen toegaf.
Tijdens Wereldoorlog II voerde De Valera een neutraliteitspolitiek, die er meer dan eens de schijn van had, pro-Duits te zijn. Niet alleen in Engeland, maar ook in Amerika zette dit kwaad bloed en in het begin van 1944 dreigde zelfs geallieerd optreden, toen De Valera weigerde, op een Amerikaanse nota, vertegenwoordigers van de As uit het land te verwijderen, in te gaan. Hij nam wel is waar maatregelen tegen het Ierse Republikeinse Leger, waarin Duitse cellen werkzaam waren, maar de diplomatieke en consulaire betrekkingen met de vijanden van de Geallieerden werden gehandhaafd. Nog op 3 Mei 1945, na het bekend worden van de dood van Hitler, stelde De Valera er prijs op, de Duitse vertegenwoordiger in Dublin een condoleantie-bezoek te brengen.
De verkiezingen van Febr. 1948 braken de absolute meerderheid, die Fianna Fail bijna onafgebroken in de Dail had bezeten, en maakten een einde aan de leiding, die De Valera sedert 1932 aan de Ierse zaken had gegeven (sedert de grondwet van 1937 heette hij als premier Taoiseach). Sedert ijverde hij propagandistisch voor opheffing van de „border” tussen Zuid- en Noord-Ierland en voor Ierse eenheid. Wellicht beseffend, dat dit nooit kan geschieden zonder medewerking van de Engelse regering, en door Ierlands blijven in het Gemenebest eerder wordt bevorderd dan belemmerd, toonde hij zich vrij gereserveerd toen de nieuwe regering-Costello, overigens om De Valera in de Ierse politiek vliegen af te vangen, de allerlaatste banden met Engeland doorsneed en op Paasmaandag 1949 officieel de onafhankelijke Ierse republiek werd uitgeroepen.
Na de verkiezingen van 2g Mei 1951, die zijn partij zetelwinst, hoewel geen absolute meerderheid, opleverden, werd De Valera op 13 Juni 1951 opnieuw tot minister-president gekozen.
Bibl.: Ireland’s Stand, being a Set of Speeches 1939-’45( 1946); Peace and War, Speeches (1944).
Lit.: D. Gwynn, De Valera (Norwich 1933); E. Lennhoff, De V. (Lübeck 1933); M. J. MacManus, E. De V., a Biography (1944).
