een Frans koningshuis, dat ook de tronen van Spanje, Napels en Sicilië en die van Parma bezeten heeft. De naam is ontleend aan het kasteel Bourbon, tegenwoordig Bourbon l’Archambault (dep.
Allier), waarmee de heerlijkheid Bourbonnais verbonden was. Als stamvader van de heren, later (1327) hertogen van Bourbon, geldt Adhémar (900), die een Karolinger zou zijn geweest. Een afstammelinge van deze Adhémar, Beatrijs, huwde in 1276 met Robert van Clermont, jongste zoon van koning Lodewijk IX, de Heilige, uit het Huis Capet. Met haar stierf het eerste Huis Bourbon uit. Van deze Robert en Beatrijs stamde af Peter II van Bourbon (1439-1503), heer van Beaujeu en sinds 1488 hertog van Bourbon, die in 1473 huwde met Anna van Frankrijk en in 1483 mederegent van het koninkrijk werd. Zijn enige dochter Suzanne huwde in 1505 met de laatste mannelijke vertegenwoordiger van een jongere tak, Bourbon-Montpensier, Karel III, de bekende Connétable van Bourbon, die wegens opstand tegen Frans I al zijn bezittingen en titels verloor.
Met hem stierf in 1527 ook deze tak uit. Nu kwam een tweede jongere tak, het geslacht Bourbon-Vendôme, op de voorgrond (stamvader: Jacob de la Marche, gest. 1361), dat ook reeds de heerlijkheden Condé en Enghien geërfd had. Van deze tak huwde Antoine van Bourbon, tweede hertog van Vendôme (gest. 1562), met een nicht van de toenmalige Franse koning Hendrik II uit het Huis Valois: Jeanne d’Albret, koningin van Navarre (gest. 1572). Een broer van deze Antoine, Lodewijk, werd de stamvader van de Huizen Bourbon-Condé en Bourbon-Conti, zijn zoon Hendrik van Bourbon-Navarre beklom in 1589 na het uitsterven van het Huis Valois de Franse koningstroon.
Oudere (koninklijke) lijn
Het Huis Bourbon regeerde in Frankrijk van 1589-1792, toen het krachtens besluit van de Nationale Conventie vervallen verklaard werd van de troon. Na Napoleons val kwam het met de koningen Lodewijk XVIII en Karel X opnieuw korte tijd aan de regering (1814-Juli-revolutie van 1830). Met de dood van Karel X’s kleinzoon, de graaf van Chambord (1883) stierf deze linie uit.
Jongere lijn of Huis Bourbon-Orleans
stamde af van de tweede kleinzoon van Hendrik IV, kwam op de troon door de Juli-revolutie (Lodewijk Philips, 1830-1848) en werd in 1883 Huis Frankrijk door het uitsterven van de Oudere Linie. Vandaar dat de toenmalige pretendent, de graaf van Parijs, zich niet Lodewijk Philips II, maar Philips VII noemde. De tegenwoordige pretendent is Hendrik, graaf van Parijs, zoon van Johan de Guise (Hendrik VI).
Lit.: La Mure, Hist. des ducs de B. (3 dln, Lyon 1860-1868); Dussieux, Généal. de la maison de B., 1256-1868 (2de dr. 1872).
Karel van Bourbon
de zgn. Connétable van Bourbon, Frans, later keizerlijk veldheer (17 Febr. 1490 - Rome 6 Mei 1527) verenigde door zijn huwelijk met zijn nicht Suzanne de bezittingen van twee takken van het Huis Bourbon: Bourbon-Montpensier en Bourbon-Beaujeu en werd daardoor een van de belangrijkste leenmannen van Frans I. Na zijn koning grote diensten bewezen te hebben, werd hij in 1515 na de slag bij Marignano, waardoor Milaan Frans werd, verheven tot de rang van „Connétable” (= opperbevelhebber) des rijks en stadhouder van Lombardije. Een conflict tussen vorst en veldheer, beiden eerzuchtige mannen, kon echter moeilijk uitblijven, vooral toen de koningin-moeder, Louise van Savoye, de Connétable, na de dood van Suzanne (1521), het eigendom van een groot deel van zijn lenen betwistte.Bevreesd voor zijn naderende val, sloot Karel 18 Juli 1523 het tractaat van Montbrison met Karel V: hij zou ’s keizers zuster Eleonora huwen, het herstelde Arelatische koninkrijk ontvangen, terwijl Karel Bourgondië en de Engelse koning Hendrik VIII Normandië zouden veroveren. Maar de samenzwering werd ontdekt en Bourbon van zijn macht beroofd. Zijn domeinen (Bourbonnais, Auvergne, Forez, Marche, Beaujolais, Montpensier enz.) werden verbeurd verklaard. Hij vluchtte naar het leger der keizerlijken, in plaats van zich als veldheer met zijn troepen bij die van Karel te voegen.
Toch werd hij om zijn grote bekwaamheden ook door Karel als veldheer gebruikt en diende deze bij het beleg van Marseille en daarna in de slag van Pavia (1525). Bij de vrede van Madrid (1526) werd met zijn belangen niet voldoende rekening gehouden: ’s keizers zuster Eleonora huwde met Frans I. Toen de Franse oorlog weer uitbrak, werd Bourbon opperbevelhebber in Italië. Met de troepen van het Duitse bendehoofd Georg von Frundsberg trok hij in 1527 naar Rome op, omdat Clemens VII zich met Frans I verbonden had. De pauselijke banvloek bekommerde hem niet, doch hij sneuvelde onder de eersten, die de bestorming waagden, naar men zegt, getroffen door een kogel uit het geweer van Benvenuto Cellini. De Connétable van Bourbon is een zeer karakteristieke figuur uit het Franse renaissance-tijdperk.
Lit.: A. Lebey, Le connétable de B. (Paris 1904).
Karel van Bourbon
de zgn. Kardinaal van Bourbon (22 Dec. 1520 - Fontenay in Poitou 9 Mei 1590), jongere broer van Antoine van Bourbon, koning van Navarre, kardinaal (sinds 1548), aartsbisschop van Rouaan (sinds 1550) werd in 1589 na het uitsterven van het Huis Valois door de Katholieke Ligue als tegenkoning (Karel X) tegenover de toen nog gereformeerde Hendrik IV uitgeroepen. Maar de kardinaal was toen reeds de gevangene van zijn mededinger en kreeg behalve te Parijs weinig aanhang.
DR J. S. BARTSTRA
Lit.: E. Saulnier, Le rôle politique du cardinal de B. (Paris
1912).
