graaf van Scandiano, Italiaans dichter (Scandiano 1440 of 1441 - Reggio 19 Dec. 1494), bracht een groot deel van zijn leven in hoog aanzien aan het hof der Este’s te Ferrara door; voor hertog Ercole I was hij in 1480 kapitein van Modena, in 1487 van Reggio, welke stad hij, toen de Franse legers van Karel VIII in 1494 Italië afstroopten, voor plundering wist te behoeden. In 1482, toen Ercole in oorlog geraakte met Venetië, had hij zijn groot gedicht, de Orlando innamorato, moeten onderbreken: het leed om het ongeluk van zijn land in 1494 verhaastte zijn dood.
Boiardo was het voorbeeld van de fijnbesnaarde hoofse edelman. Zijn eerste gedichten waren Latijnse zangen ter bewieroking van de Este’s en tien herdersdichten (1463), vertalingen uit het Latijn en Grieks (o.a. de Timone van Lucianus ter vertoning op hoffeesten); later, in het Italiaans, nog tien eclogae en een Canzoniere, het schoonste dat in zijn eeuw geschreven werd, ontstaan tussen 1472 en 1476 (1ste uitg. als Amorum libri III, 1499). Hij bezong hierin — in verfijnde taal, grote verscheidenheid van metrum en vol mild natuurgevoel — zijn liefde (1469-’71) voor een jonge vrouw aan het hof te Reggio, Antonia Caprara. In 1479 huwde hij Taddea gravin Gonzaga di Novellara.
Zijn hoofdwerk is de Orlando innamorato (verliefde Roeland), waarvan de eerste 60 zangen (in 1482 voltooid) in 1484 het licht zagen en dat hij in de 69ste zang onvoltooid liet (slecht beëindigd door N. degli Agostini, 1506). Hoewel eveneens bestemd ter ere van hertog Ercole en zijn huis, draagt de Orlando innamorato het karakter van een volkomen vrije kunstschepping. Boiardo vernieuwt er de oude epische materie door ze als een roman te behandelen. Hij baseert zich op de zgn. kroniek van Turpijn, maar met uitzondering van de namen van Karel de Grote, Roeland, Olivier e.a. is er weinig overeenkomst in de details der intrige van het een en het ander. Hij weeft door het heldhaftige element van de Karelcyclus het milde en amoureuze van de Arthurcyclus, doch zijn sterke en rijke fantasie schept er vele gestalten, waaronder de beste, bij, wie hij allen moderne gevoelens ingiet. Zodoende heeft hij de oude materie naar het model der klassieken veredeld.
Aan de oude wereld der ridders gelooft hij niet, zo min als aan de bovennatuurlijke gebeurtenissen in zijn stof, en hij drijft een zachte spot met beide. Maar hij gelooft diep aan het ridderlijk gevoel, dat van alle tijden is. Daardoor heeft zijn schepping, anders dan de Morgante van zijn voorganger L. Pulci, een aristocratisch karakter. De enige wetten, waaraan zijn helden gehoorzamen, zijn die van eer en hoffelijkheid. Doordien echter het verschil in godsdienst tussen Christen- en heidense helden bij hem wegvalt, die allen edel en moedig zijn, verdwijnt ook de reden waarom zij tegen elkaar strijden.
Dit geeft aan een gedicht, dat een godsdienststrijd tot onderwerp heeft, iets onsamenhangends. Vele helden zullen eerst later psychologisch verantwoord leven krijgen door het genie van Ariosto, wiens versificatie ook schoner is dan die van Boiardo. De Orlando innamorato was in zijn oorspronkelijke vorm weinig populair en is lange tijd in de schaduw gesteld door de herdichting (rifacimento) ervan in puur Toscaans door Berni.
MR H. VAN DEN BERGH
Bibl.: Opere di M. M. B., uitg. d. A. Zottoli, 2 dln (Milano I936-’37).
Lit.: Panizzi, Boiardo (1830-’31); Studi su M. M. Boiardo (1894); F. de Sanctis, L’Orl. Innam. (1898); E. Santini, M. M.
B. (1914); E. W. Edwards, The Orl. Fur. and its Predecessors (1924); U. Renda, M. M. B. (Torino 1941).
