graaf (sinds 1825), Pruisisch veldmaarschalk (Schilda, bij Torgau in Saksen, 27 Oct. 1760-Posen 24 Aug. 1831), streed van 1782-1783 in Amerika aan Engelse kant, was van 1786 af in Pruisische dienst en verdedigde in 1807 Kolberg tot de Vrede van Tilsit tegen de Fransen. Vom Stein benoemde hem met Scharnhorst in een commissie tot reorganisatie van het Pruisische leger.
Toen vom Stein in 1808 zijn ontslag kreeg, ging Gneisenau mee. Tijdens de oorlogen van 18131815 was Gneisenau generaal-kwartiermeester van Blücher, die zijn stoutmoedige doch voorzichtig berekende veldtochtsplannen doorgaans volgde. Hij zette in het voorjaar van 1814, tegen de oppositie van Schwarzenberg in, de mars naar Parijs door, wist na de nederlaag bij Ligny (16 Juni 1815) de aftocht zo te doen plaats hebben, dat de Pruisen nog tijdig op het slagveld van Waterloo (18 Juni) konden verschijnen en leidde de hardnekkige vervolging van Napoleons verslagen leger. Na de dood van Scharnhorst (28 Juni 1813) werd hij chef van de generale staf van het Silezische leger, waar Blücher het commando over had.
Op dezelfde wijze diende hij ook tijdens de veldtocht van 1815.Bibi.: Briefe an Siegling (ed. Piek 1894) ; Aus der Zeit der Not (ed. Piek 1900); Briefe des Generals N. v. Gn. 1809-1815 (ed.
J. v. Pflugk Harttung, Gotha 1913).
Lit.: Pertz en Hans von Delbrück, Leben des Feldmarschalls Grafen Neithardt v. G. (5 dln, 1864-1881); H. Delbrück, Das Leben des Feldm. Grafen N. v.
G. (1882, 2 dln, 4de dr., 1920); V. Cochenhausen, G. (1929); W. v. Unger, Gn. (Berlin 1914); Gneisenau. Der deutsche Wehrgedachte in der Westmark (Düsseldorf 1935); Gneisenau, ein Leben in Briefen (Leipzig 1939).
