(Johann) (Wilhelm) (oorspronkelijk David Mendel), Duits kerkhistoricus (Göttingen 17 Jan. 1789- Berlijn 14 Juli 1850), van Joodsen bloede, hoogleraar te Heidelberg, daarna te Berlijn (1812). Voor hem toont de kerkgeschiedenis een genetisch-psychologische ontwikkeling met de nadruk op de persoonlijkheid; het Christendom is wel bovennatuurlijk van oorsprong, maar ontwikkelt zich in de historie (kerkgeschiedschrijving).
Hij is, met het beroemde adagium: pectus est, quod facit theologum, de vader der zgn. pectorale of gemoedstheologie.Bibl.: Ueber den Kaiser Julianus u. sein Zeitalter (1812); Der h. Bernhard und sein Zeitalter (1813); Denkwürdigkeiten aus der Gesch. des Christentums und des chr. Lebens (2 dln, 1823-1824); Allgem. Gesch. der christl. Rel. und Kirche (5 dln, 1825-’45); Gesch. der Pflanzung und Leitung der chr. Kirche durch die Apostel (1832); Das Leben Jesu in seinem gesch.
Zusammenhang (tegen D. F. Strausz,71873); Ges. Werke, 14 Bde (1863-1875).
Lit.: A. T. J. Wiegand, N.s Leben (1889); A. Harnack, Rede auf N. (1889); K. F.
Schneider, A. N. (1894); E. Troeltsch, in: Festgabe für A. v. Harnack (1921).
