heet de leer die zegt, dat alle vroegere geologische gebeurtenissen verklaard kunnen worden door verschijnselen en krachten die nu nog werken. In de Engelse geologische literatuur, waar het denkbeeld ontstaan is, wordt het begrip met de term uniformitarianisme aangeduid.
De term actualisme is in Duitsland ontstaan. Dit actualiteits-principe is voor het eerst uitgesproken door Hutton (1726-1797) en Playfair (1748-1819). Cuvier (1769-1832) had echter aanvankelijk meer succes met zijn catastrophentheorie. Pas door Charles Lyell’s Principles of Geology; or the Modern Changes of the Earth and its Inhabitants considered as illustrative of Geology, dat voor het eerst in 1833 verscheen en in 1875 zijn twaalfde druk beleefde, behaalde de leer van het actualisme een blijvende overwinning. Het actualisme geldt ook nu nog in de geologie, echter met dien verstande, dat het tempo en de intensiteit der gebeurtenissen niet constant zijn en dat het slechts geldigheid bezit voor de laatste 500 millioen jaren van de geschiedenis der aarde, die 2000 millioen jaren telt. T. M. Huxley heeft er in 1869 op gewezen, dat de nieuwe denkwijze der geologie beter aangeduid wordt met de term evolutionisme.PROF. DR B. G. ESCHER
