Anaxagoras, de vader der Attische wijsbegeerte, de grondlegger van eene nieuwe leer omtrent het geschapene, waaruit later het zuivere theïsmus van Socrates en Plato is voortgevloeid, werd omstreeks het jaar 500 vóór Chr. te Clazomenae in Ionië geboren. Hij bezocht Egypte en andere beschaafde gewesten van dien tijd en vestigde zich vervolgens te Athene. Hij was de eerste, die zich van de voorstelling van eene stoffelijke godheid tot de idéé van een onstoffelijken, wereldschepper verhief. In den beginne — zoo luidt zijne leer — bestond er een verwarde mengelklomp van stoffen zonder beweging en leven. Uit dien mengelklomp heeft de ongeschapen geest alles te voorschijn geroepen wat bestaat. Het streven der stof om tot dien chaos terug te keeren is de bron van alle kwaad en tevens van de vergankelijkheid der dingen. Doch de geest, waaruit alle zielen van menschen en dieren zijn gesproten, die als een zelfstandig, eeuwig en verstandelijk wezen (υοΰς) de wereld doordringt en omvademt, schept gestadig nieuw leven uit den dood.
Nadat deze wijsgeer alzoo de grondslagen gelegd had voor eene gezonde voorstelling van het bestaande, kon hij met goed gevolg tot eene verklaring van de verschijnselen des hemels overgaan. Hij zag in den regenboog de breking der zonnestralen, — noemde den donder en den bliksem een gevolg van de werking van drooge, warme dampen, die zich met geweld een weg banen door de vochtige wolken, — gaf een behoorlijken uitleg van de zons- en maansverduisteringen — en brandmerkte alle waarzeggingen en tooverkunsten als bedrog. De maan was naar zijn gevoelen een bewoonbaar ligchaam, met heuvels en dalen bedekt, maar de zon en de sterren hield hij voor gloeijende rotsmassas. Zijne nieuwe denkbeelden bragten hem in verdenking van atheïsmus. Door zijne vijanden aangeklaagd en door Pericles met moeite van den dood gered, begaf hij zich naar Lampsacus en overleed er in het jaar 428 vóór Chr., nadat de Atheners hem ten tweeden male aangeklaagd en als een begunstiger der Perzen ter dood veroor-deeld hadden. — Het leven en de werken van Anaxagoras kennen wij hoofdzakelijk uit de mededeelingen van Plato, Arisloteles, Diogenes Laërtius en Plutarchus; zijne geschriften zijn, op enkele fragmenten na, verloren geraakt.
