(afk. van polychloorbifenylen), verzamelnaam voor een groot aantal verschillende mengsels van meer of minder gechloreerde bifenylen en gechloreerde verwante verbindingen. Belangrijke eigenschappen van PCB’S zijn hun hoge kookpunt (278-415 °C), onbrandbaarheid, chemische resistentie, hoge viscositeit, thermische stabiliteit en het niet geleiden van elektriciteit.
Hierdoor kunnen zij op velerlei gebied worden toegepast, PCB’S worden m.n. gebruikt als isolatiemateriaal (o.a. in transformatoren, condensatoren en TL-buizen), als beschermlaag op hout en andere constructiematerialen; verder o.a. in verf, lijmstoffen, hogedruksmeermiddelen, warmtegeleidend materiaal en als weekmakers in plastics. De consistentie van in de handel verkrijgbare pcB-mengsels loopt uiteen van olieachtig tot kristallijn. Na gebruik komen de PCB’S vermoedelijk voor een groot deel via de vuilverbranding (waar zij niet worden afgebroken) in de atmosfeer, en worden tenslotte op de bodem en in het water neergeslagen. Verbranding van PCB’S bij te lage temperatuur kan leiden tot het ontstaan van de zeer giftige dioxinen.PCB’S leiden tot verminderde vruchtbaarheid bij mens en dier en zijn in hogere concentraties giftig en kankerverwekkend. Door hun persistentie hopen deze stoffen zich op in de lichaamsvetten, evenals veel andere chloorkoolwaterstoffen (b.v. DDT en hexachloorbenzeen). PCB’S komen overal in de natuur voor. Rioolslib blijkt veel PCB’S te bevatten, en zelfs in regen kwamen concentraties tot 100 ng/g regenwater voor.
In de Noordzee is de vervuiling door PCB’S vijftot tienmaal groter dan die van alle pesticiden samen. De levers van kabeljauwen uit het zuidelijk deel van de Noordzee blijken een pcB-concentratie te bevatten die de Amerikaanse gezondheidsnormen (5 ppm/kg) ver overschrijdt.
Het gebruik van PCB’S heeft in enkele gevallen tot omvangrijke vergiftigingen geleid bij de mens (Yusho-ziekte door PCB’S bevattende rijstolie; Japan, 1968) en enkele diersoorten (kippen, kuikens, runderen), en verspreid tot sterfte bij visetende vogels (in Nederland: aalscholvers) en bij zeehonden in de Waddenzee.
De produktie van PCB’S is sinds 1970 in toenemende mate beperkt. Het gebruik is bovendien aan wettelijke maatregelen onderworpen, o.a. het pcB-besluit van de EG in 1976, het KB van 10 jan. 1978 van België en het pcB-besluit van Nederland in 1979, waarin werd bepaald dat het gebruik van PCB’S alleen in gesloten systemen is toegestaan. Inmiddels zijn voor vele toepassingsgebieden goede vervangende produkten beschikbaar.
Hoogovens is in 1982 begonnen alle met PCB’S gevulde condensatoren af te stoten en de PCB’S te laten verbranden, PCB’S kunnen afgebroken worden door ze in speciale ovens bij 1100-1200 °C in aanwezigheid van natriumhydroxide te verbranden.
