het geheel van maatregelen dat getroffen wordt om in geval van ernstige bodemverontreiniging deze ongedaan te maken of de gevolgen ervan tot een minimum te beperken. In principe staan voor bodemsanering de volgende methoden ter beschikking: het afgraven van de verontreinigde grond om die elders te reinigen of op te slaan; het ter plaatse (in situ) reinigen van de grond; het zodanig isoleren van de verontreinigde bodem, dat de verontreinigende stoffen zich niet verder kunnen verspreiden.
Isoleren kan toegepast worden als de verontreiniging zich bevindt in een gebied dat weinig kwetsbaar is. Maar omdat de verontreiniging niet ongedaan gemaakt wordt, blijft het een tijdelijke oplossing. Isoleren komt neer op het afsluiten van de wegen waarlangs de verontreinigende stoffen zich verplaatsen (gewoonlijk worden deze meegevoerd met wegsijpelend regenwater). In afb. 1 is schematisch aangegeven hoe een afsluiting tot stand gebracht kan worden in die gevallen dat de verontreiniging van onder afgeschermd is door een ondoorlatende laag; dan is de plaatsing van verticale wanden voldoende.
Technieken om de verontreinigde bodem ter plaatse te reinigen, kunnen onderscheiden worden in technieken die berusten op het afpompen van grondwater, en technieken waarbij de bodem zelf behandeld wordt. Beide principes kunnen gecombineerd worden.
Welke methode toegepast gaat worden, hangt o.m. af van de eigenschappen van de bodem en die van de betrokken verontreinigende stoffen. Factoren die hierbij een rol spelen zijn:
1. de doorslag: de doorlatendheid van klei- of veengrond is zo gering, dat bij deze bodemsoorten de afpomptechnieken niet toegepast kunnen worden;
2. adsorptie van de verontreinigende stoffen aan de bodemdeeltjes: bij sterke adsorptie heeft afpompen geen effect, de verontreinigende stoffen blijven aan de bodemdeeltjes geadsorbeerd en worden niet met het water meegevoerd;
3. de vluchtigheid van de verontreinigingen: het thermisch behandelen (verhitten) van de bodem heeft de meeste kans van slagen als de verontreinigingen een betrekkelijk laag kookpunt hebben (b.v. benzine of
verfoplosmiddelen);
4. eventuele schade aan het ecosysteem: zo kan langdurig oppompen van grondwater leiden tot uitdroging van de bodem, wat weer afsterven van de flora tot gevolg heeft (m.n. de bomen zijn niet vervangbaar).
In afb. 2 is schematisch het principe van de bodemreiniging met behulp van het afpompen weergegeven. Door het afpompen van het verontreinigde grondwater ontstaat een hydrostatisch drukverschil, waardoor water uit de omgeving naar de pompput stroomt. Het toestromende water voert verontreinigingen uit de omgeving mee. Het afpompen kan gecombineerd worden met het inbrengen (infiltreren, injecteren) van schoon water. Dit heeft het voordeel dat er voortdurend water door de verontreinigde bodem stroomt, waardoor het reinigingsproces sneller verloopt. Soms worden aan het geïnjecteerde water chemicaliën toegevoegd om de verontreinigingen beter op te lossen. Het afgepompte water moet in een waterzuiveringsinstallatie gezuiverd worden.
De thermische bodemreinigingstechnieken zijn goeddeels nog in ontwikkeling. Economisch gezien bieden de mobiele verbrandingsinstallaties het meeste perspectief. De verontreinigde bodem wordt ter plaatse verhit tot de verontreinigende stof verdampt of verbrandt, waarna de gereinigde bodem weer wordt teruggestort. Het verbranden in bestaande vuilverbrandingsovens is erg bezwaarlijk in verband met de geweldige hoeveelheid aarde die dan getransporteerd moet worden. Bovendien is de capaciteit van de ovens te klein. Graaft men b.v. een hectare grond een meter diep af, dan heeft men een hoeveelheid te reinigen aarde van ca. 10000 t.
Dat is ongeveer gelijk aan de jaarcapaciteit van de nieuwe uitbreiding van de vuilverbrandingsinstallatie van de AVR in Rijnmond. De hoeveelheid grond die betrokken is bij bodemsaneringen beslaat vele tientallen hectaren over een diepte van enkele meters (soms wel meer dan tien).
Een nieuwe en relatief goedkope bodemreinigingstechniek is die waarbij de verontreinigingen met een zeep worden weggewassen. Deze methode is vergelijkbaar met de schuimscheidingstechnieken waarmee men metalen uit hun ertsen wint. De grond wordt afgegraven en ter plaatse intensief gemengd met water waaraan een zeep is toegevoegd; welke zeep hangt af van de verontreinigende stof. Door dit mengsel worden vervolgens luchtbelletjes geblazen; de verontreinigingen hebben door de zeep bepaalde eigenschappen gekregen waardoor zij zich aan de belletjes hechten die ze mee naar het vloeistofoppervlak voeren. De zo ontstane schuimlaag die dus de verontreiniging bevat, wordt afgeschept. De schone grond wordt ontwaterd en teruggestort.
Het verontreinigde schuim wordt b.v. verbrand. Deze door C.Mosmans ontwikkelde methode is voor het eerst toegepast in 1983 in Oss op een voormalig fabrieksterrein van Philips waar ca. 5000 m3 moest worden gereinigd. De kosten bedroegen ca. f 100000,-; een kostenraming voor andere methoden was ca. f 2 mln.
Bij de in 1981 gehouden inventarisatie van gevallen van bodemverontreiniging in Nederland zijn ruim 4000 gevallen aan het licht gekomen (tabel). Een aantal daarvan zou eigenlijk onmiddellijk gesaneerd moeten worden. Volgens het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne zijn ca. 350 gevallen urgent, maar volgens de Initiatiefgroep Nederland Gifvrij, een samenwerkingsverband tussen o.m. Natuur en Milieu, Aktie Strohalm en de Vereniging van Wetenschappelijke Werkers, ca. 1000. Zelfs met maar 350 saneringen is een gigantisch bedrag gemoeid. Zo kostte alleen al de sanering van de bodem in Lekkerkerk-West ca. f 200 mln.
Bij de behandeling van de Interimwet bodemsanering, die bedoeld is om de sanering van de ergste gevallen te regelen, bleek dat de financiering niet was te realiseren volgens het principe van de vervuiler betaalt (wat wel de opzet was). De industrie liet weten dat zij door de economische recessie niet voor de geplande 80 % van de kosten kon opdraaien. → Dordrecht, → Krimpen aan de IJssel, → Lekkerkerk, → Love Canal, → Volgermeerpolder.
