Alle wespensoorten zijn naaste familie van de mier en de bij. Duidelijke punten van overeenkomst zijn het slanke middel, de vier levensfasen (ei, larf, pop, volwassen dier) en de angel, waarmee pijnlijke steken kunnen worden toegebracht.
Evenals honingbijen leven ook sommige wespensoorten in grote kolonies. De leden van zo’n kolonie verdelen het werk in de gemeenschap en werken nauw samen voor het welzijn van de groep. Wespen, die in kolonieverband leven, worden ‘sociale wespen’ genoemd; soorten, die alleen door het leven gaan, noemen we ‘solitaire wespen’.
Sommige wespensoorten bouwen een nest van papier. Dat papier maken ze door het fijnkauwen van houtvezels. In zo’n papieren nest is een komplete wespengemeenschap gehuisvest. Middelpunt van de kolonie is de koningin, die al heel spoedig niets anders meer doet dan eieren leggen. De meeste andere wespen in de kolonie zijn werksters.
De geschiedenis van elke wespenkolonie is nagenoeg gelijk. In gebieden met een strenge winter slaagt alleen de koningin erin de ontberingen te overleven. In het voorjaar begint ze met de bouw van een klein nest. Zodra er enkele vertrekken gereed zijn, legt de koningin in elk ervan een ei. Als die eerste eieren uitkomen, verzamelt ze voedsel voor de larven.
Uit de eerste eieren in het nest groeien altijd werksters. Als die na enkele weken volwassen zijn geworden, nemen ze de zorg voor het nest van de koningin over. Ze breiden het uit en verzorgen de larven en de poppen. De koningin trekt zich in het nest terug en beperkt zich voor de rest van de zomer tot het leggen van grote aantallen eieren. Tegen het einde van de zomer komen uit die eieren niet alleen werksters te voorschijn maar ook mannetjes en jonge koninginnen. Laat in de zomer paren de koninginnen en de mannetjes met elkaar.
Als de winter aanbreekt, sterven de mannetjes en de werksters. De bevruchte koninginnen overleven de winter en beginnen na het aanbreken van de lente opnieuw met het stichten van een nieuwe kolonie. Sommige wespen, de zg. sluipwespen leven parasitair. Zij vernietigen bijvoorbeeld grote hoeveelheden rupsen door er hun eieren in te leggen. Als die eieren uitkomen, sterft de rups en voeden de jonge sluipwesplarven zich met het lichaam van het slachtoffer. Er zijn verscheidene soorten sluipwespen; de meeste ervan komen voor op het noordelijk halfrond.
Sommige soorten zijn van hun kop tot hun lange achterlijf verscheidene centimeters lang; andere zijn zó klein, dat ze alleen onder de microscoop duidelijk te onderscheiden zijn. Een van de grootste sluipwespsoorten staat bij dit artikel afgebeeld. Aan het lange achterlijf van het dier is de dunne maar zeer sterke legboor zichtbaar. Met behulp van deze legboor kan het dier centimeters diep doordringen in het hout van stammen en takken om dan precies uit te komen in het lichaam van een verborgen rups of larf! De eieren van de sluipwesp glijden vervolgens door de holle legboor in het lichaam van het slachtoffer. De graafwesp bouwt een nest van leem, dat voorzien is van talrijke kamers. Elke kamer wordt volgepropt met spinnen, waarna er een ei in wordt gelegd.
Ook de spinnen dienen als voedsel voor de wespenlarf. De koekoekswesp bouwt zelf geen nest doch legt haar eieren in het nest van de graafwesp als deze op jacht is.