Toen de mens het schrift leerde kennen, was papier nog een volstrekt onbekend materiaal. Duizenden jaren lang werd er geschreven op uiteenlopende stoffen als boomschors, kleitafels, dierenhuiden en potscherven.
Misschien zou het papier al veel eerder uitgevonden zijn als de mens de moeite had genomen de leefwijze van de papierwesp te bestuderen. Dit diertje bouwt zijn nest van papier. Het maakt dit papier door houtsplinters tot pulp te kauwen en die pulp vervolgens dun uit te spreiden om ze te laten drogen. Tegenwoordig maken we ons papier eveneens van hout. Na de uitvinding van het papier duurde het echter nog heel lang, voordat iemand de methode van de papierwesp ‘uitgevonden’ had. Tot dan toe werd alle papier namelijk uit andere stoffen vervaardigd.
Het eerste papier werd 1800 jaar geleden gemaakt in China. De Chinezen waren per ongeluk op het idee gekomen. De Chinese vrouwen wasten hun kleding in poelen en rivieren. Als ze het goed stevig wreven, raakten er dunne vezeltjes los. Waarschijnlijk zijn een aantal van die vezels aaneengespoeld op een rotsachtige oever, daar aangekoekt en door de zon gedroogd. In elk geval ontdekten de Chinezen dat ze papier konden maken uit lompen van katoen of’ linnen of uit de schorsvezels van de moerbeiboom.
Het eerste papier werd natuurlijk nog met de hand gemaakt. De lompen of de stukken boomschors werden in stukken gesneden, vervolgens geweekt in water en tenslotte tot pulp gewreven. Voor de volgende stap in de papierfabricage was een vorm nodig. Op de bodem van die vorm werd een laagje pulp uitgespreid, waarna de vorm geschud werd om een gelijkmatige verdeüng van de vezels te verkrijgen. Omdat de bodem van de vorm uit een soort gaas bestond, liep het overtollige water uit de vorm weg. Op die manier ontstond een nat vel papier, dat in de zon werd gedroogd.
Soms maakte men gebruik van een pers om het water uit de vorm te verdrijven. De Chinezen wisten de fabricage van papier honderden jaren lang geheim te houden. Aan die geheimhouding kwam pas een einde toen de Arabieren in 704 de Chinese stad Samarkand veroverden en daar een papierfabriek aantroffen. Zij verspreidden de methode via Afrika tot in Europa. Toen ongeveer 500 jaar geleden de boekdrukkunst werd uitgevonden, was het benodigde papier al beschikbaar.
In 1799 vond de Fransman Louis Robert een machine uit om papier te maken. Het apparaat van Robert was nog erg primitief en, kon alleen een smalle strook fabriceren. Een moderne papiermachine kan in vijf minuten een strook papier maken, die bijna twee kilometer lang is en zes meter breed. Overigens wordt het allerfijnste papier ook tegenwoordig nog met de hand vervaardigd.
Zulk kostbaar papier wordt nog altijd gemaakt uit lompen. De meeste andere papiersoorten echter worden tegenwoordig gemaakt uit het hout van dennen en sparren. In één jaar tijd kan een papiermachine het hout van enkele duizenden hectaren bos verwerken.
Het moderne papierfabricageproces bestaat uit talrijke fasen. Nadat de boomstammen op de fabriek zijn aangekomen, worden ze van de schors ontdaan en vervolgens tot splinters gezaagd. Die splinters worden gekookt in een scheikundige oplossing, net zo lang tot de houtvezel vrijkomt. Die vezels (de pulp) worden gewassen en gebleekt. Tijdens dit proces worden ook andere stoffen toegevoegd, die voor het maken van een bepaalde papiersoort nodig zijn.
De natte pulp wordt vervolgens in de machine gebracht en over een bronzen zeef uitgespreid tot een dun vel. Dat vel gaat door een pers om het overtollige vocht te verwijderen en glijdt ter droging tenslotte over een aantal hete walsen. Op dat moment is het papier voor gebruik gereed en wordt het op grote rollen gewonden.
Papier wordt gemaakt in honderden soorten. Er is dik en dun papier; papier met een glad en met een ruw oppervlak; sterk papier en papier, dat zonder moeite uiteen getrokken kan worden.
Meer dan de helft van de wereldpapierproduktie is afkomstig uit de Verenigde Staten. Ook in de Scandinavische landen wordt heel veel papier gemaakt. De totale papierproduktie in de wereld kan de vraag naar dit produkt nauwelijks bijhouden. Vooral kranten, weekbladen en uitgeverijen hebben steeds meer papier nodig om aan de stijgende vraag naar lektuur te kunnen voldoen.