Geschiedenis Lexicon

H.W.J. Volmuller (1981)

Gepubliceerd op 03-08-2020

Maurits

betekenis & definitie

graaf van Nassau, Vianden, Buren, Leerdam en Meurs, sedert 1618 (na de dood van → Filips Willem) prins van Oranje, in de Ned. Republiek stadhouder van Holland en Zeeland (1585-1625), Overijssel (1589-1625), Utrecht (1590-1625), Gelderland (1591-1625), Groningen en Drente (1620-1625), *13.11.1567 Dillenburg. ✝ 23.4.1625 's-Gravenhage; zoon van → Willem (I) van Oranje en diens 2e vrouw → Anna van Saksen.

Opgevoed in Dillenburg, kwam 1577 naar de Nederlanden. 1584 voorzitter van de tegelijkertijd opgerichte → Raad van State. 1585, naast stadhouder, tevens kapitein-admiraal-generaal van Holland en Zeeland: kreeg na → Leicesters vertrek (1587) de algehele leiding der militaire zaken. In 1590 kapitein-admiraal-generaal der Unie. Met → Willem Lodewijk en → Hohenlohe reorganiseerde Maurits, o.a. op grond van studie van de Romeinse wijze van oorlog voeren, het leger, dat door uniforme oefening en bewapening. vooral ook door zijn wapen der genie, tot militaire leerschool werd voor heel Europa (→ Johan VII de Middelste). Met de verovering van Breda (1590) leidde Maurits de reeks stedenveroveringen in waardoor hij het grondgebied der Unie zuiverde van Spanjaarden. Achtereenvolgens veroverde hij 1591 Zutphen en Deventer (waardoor de IJssellinie beschermd werd). Delfzijl (waardoor het nog Spaanse Groningen van de zee werd afgesloten), Hulst (bedreiging van Vlaanderen) en Nijmegen (om de Veluwe ook vanuit het zuiden te beveiligen); 1592 Steenwijk en Coevorden (toegangspoorten naar het Noorden waardoor Groningen geïsoleerd werd); 1593 Geertruidenberg (het slot van Holland) en 1594 Groningen; tenslotte 1597 de Achterhoek en Twenthe, waarmee de ‘tuin’ van de Republiek gesloten was.Gehoorzaamde met tegenzin aan het bevel van de Staten, die op instigatie van raadpensionaris→ Oldenbarnevelt, besloten een tocht tegen het kapersnest Duinkerken te ondernemen: bevocht een overwinning bij Nieuwpoort (1600), maar behaalde verder geen resultaat: kreeg na 1600 een geduchte tegenstander in de bekwame veldheer → Ambrosio Spinola. Deze veroverde Oostende (1604), Oldenzaal en Grol (1606).

Tijdens het → Twaalfjarig Bestand kwam Maurits tegenover Oldenbarnevelt te staan. Na afloop van het Bestand heeft hij de hervatting van de strijd doorgezet door aanvaardbare voorstellen van de Spaanse gezant achter te houden en scherpere openbaar te maken. Zijn laatste levensjaren waren vrij somber: militair was hij niet tegen Spinola opgewassen, zodat o.a. 1625 Breda verloren ging, terwijl het 1623 tot een aanslag op zijn leven kwam. waarbij twee zoons van Oldenbarnevelt betrokken waren. Maurits is ongehuwd gebleven, maar had talrijke liefdesverhoudingen, waarvan de bekendste die met jonkvrouwe → Margaretha van Mechelen is. Behalve de 3 zonen en 5 dochters, die hij bij haar had, had hij nog 2 zonen (resp. bij Jobghen van Alphen en de klokkenmakersdochter Anna van de Kelder) en 3 dochters (resp. bij de molenaarsdochter Cornelia Jacobsdr., bij Ursula de Rijck en bij Deliana de Backer). Opgevolgd door zijn broer → Frederik Hendrik. Afb. p.362.

Litt. Sententiën over Johan van Oldenbarnevelt etc. (1623: alle vonnissen over de tegenstanders van Maurits): C.M.van der Kemp. M.van Nassau (1843); G.Groen van Prinsterer. Archives ou Correspondance inédite de la Maison d‘Orange-Nassau. 2me série. 2 (1858); J.J.van den Hoek. De veldtocht van Prins Maurits in 1597 (1914): J.H.Wijn. Het krijgswezen in de tijd van prins Maurits (1934); J.Bax, Prins Maurits in de volksmening der 16e en 17e eeuw' (1940): A.IIallema. Prins Maurits (1949): W.Hahlweg, Aspekte und Probleme der Reform des niederländischen Kriegswesens unter Prinz Moritz von Oranien (in: BMGN. 1971).

< >