Geschiedenis Lexicon

H.W.J. Volmuller (1981)

Gepubliceerd op 03-08-2020

Raad van State

betekenis & definitie

1. Op 1.10.1531 door Karel v opgericht.

Behoorde met de Raad van Financiën en de Geheime Raad tot de 3 → Collaterale Raden. De Raad van State, bestaande uit hoge edelen en geestelijken, moest een adviserend lichaam zijn, maar in feite was hij een ere-raad die maar zelden vergaderde en door wiens adviezen de vorst of landvoogd niet gebonden was. De hoge adel vooral was ontevreden over deze toestand, maar zijn klachten vonden geen gehoor. Toen bij de dood van Requesens de Nederlanden zonder landvoogd waren, kreeg de Raad van State tijdelijk het hoogste gezag, maar kon wegens de troebelen niet optreden. De Staten-Generaal werden door de Staten v. Brabant bijeengeroepen en goedgekeurd door de Raad van State, die nu alle gezag verloren had.2. In de Noordelijke Nederlanden werd spoedig na de dood van Willem van Oranje een Raad van State ingesteld voor het bestuur van de generaliteit. Weldra was echter niet dit lichaam, waarin de invloed van de provinciale staten minder groot was dan in de Staten-Gencraal, maar de Staten-Generaal tot de regering van de Republiek der Verenigde Nederlanden geworden. Onder Leicester kregen 3 Engelsen zitting in de Raad van State, later 2 en vervolgens, tot 1627, 1, nl. de Eng. gezant. De Raad van State bestond verder volgens een oude instructie van 1588 uit de stadhouders van de provincies en 12 leden door de gewesten afgevaardigd, (Holland 3; Gelderland, Friesland en Zeeland ieder 2; Utrecht, Overijssel en Groningen ieder 1), die echter niet gehouden waren tot ruggespraak met de Staten van het gewest dat hen had gecommitteerd. Iedere afgevaardigde bracht 1 stem uit. dus hoofdelijke stemming. Beslissingen werden genomen bij meerderheid der aanwezige stemmen. Bovendien moesten de leden een eed afleggen slechts de belangen van de Generaliteit te zullen behartigen. De voornaamste bevoegdheden, die de Raad van State tenslotte overhield waren: het toezicht op de grensvestingen, het jaarlijks opmaken van de → Generale Petitie, een begroting van voor de Generaliteit nodige uitgaven, vnl. voor militaire doeleinden, en rechtspraak over delicten die met de oorlogvoering verband hielden, zoals correspondentie met de vijand en verraad, benevens de rechtspraak over alle generaliteitsambtenaren. In 1795 opgeheven; in de GW-806. waarbij de monarchale regeringsvorm weer verscheen, trad een staatsraad op als adviserend lichaam voor de kroon.
3. In het Koninkrijk der Nederianden werd sedert de GW-1815 de Raad van State als geheel nieuw college adviseur van de kroon, d.w.z. van de koning persoonlijk (Kroonraad); sedert de GW-1848 adviseur van de regering (koning en ministers; dus Regeringsraad); moet gehoord worden over alle wetsvoorstellen, algemene maatregelen van bestuur en sommige koninklijke besluiten; de koning is voorzitter en benoemt de leden: de prins van Oranje en de dochter des konings die de vermoedelijke erfgename van de kroon is, hebben na hun 18e jaar van rechtswege zitting. De afdeling van de Raad van State voor de geschillen van bestuur ook wel Afdeling Contentieux genoemd. is belast met adviserende bevoegdheid t.a.v. geschillen van publiekrechtelijke aard. waarin aan de regering als administratieve rechter de beslissing toekomt. Gewoonlijk pleegt dit advies te worden gevolgd, de kroon kan echter 'contrair* gaan. Bij de wet van 1.5.1975. Stb. 283, is aan de wet op de Raad van State een hoofdstuk (III) toegevoegd, dat voorschriften behelst betreffende de afdeling Rechtspraak, een nieuwe afdeling. belast met de administratieve rechtspraak. In de laatst bedoelde gevallen beslist deze afdeling zelf. De Raad van State neemt in een aantal in de GW genoemde gevallen het koninklijk gezag waar.
4. In België opgericht door de wet van 23.12.1946. doch eerst op 23.8.1948 geïnstalleerd. Hij bestaat uit 2 afdelingen: Afdeling Wetgeving en Afdeling Administratie. De afd. Wetgeving treedt op als raadgeefster van de Wetgevende Macht, in die zin dat zij advies uitbrengt over het technisch en juridisch aspect van de wetsvoorstellen en wetsontwerpen. De afd. Administratie, heeft alleen een adviserende, maar in sommige gevallen ook een rechtsprekende bevoegdheid. Als rechtsprekend organisme kan zij o.m. overgaan tot de nietigverklaring van administratieve akten, om aldus de enkeling te beschermen tegen willekeur en machtsmisbruik van de administratieve overheid.

Litt. R.Fruin en H.T.Colenbrander. Gesch. der staatsinstellingen in Nederland (2e dr. 1922; herdr. 1980); P.F.M.Fontaine, De Raad van State, zijn taak, organisatie en werkzaamheden in 1588-90 (1954).