In de late M.E. vaak afzonderlijke kerkdienst tussen vroeg- en hoogmis. In de steden werd 1554 op alle zon- en feestdagen gepreekt, in de dorpen minder.
Duur ca. een half uur, elders in de Nederlanden een uur. Behalve in parochiekerken werd ook in de kerken der bedelorden voor het volk gepreekt.Van de inhoud is weinig bekend: uit de 15de eeuw zijn enkele huwelijkstoespraken bewaard en P.en van Windesheimers die in Thabor werkten; uit de 16de eeuw is een handschrift bewaard met 1556 in Thabor gehouden P.en. Ook godsdienstonderwijs werd bij wijze van P. gegeven. Van latere r.k. P.en is behalve een grafrede en enkele weergaven van feest-P.m niets bewaard. De normale duur is kort, ca. 15 minuten. De eerste Fr. P. in r.k. verband is 23.8.1926 te Dokkum gehouden door Titus Brandsma en is uitzondering gebleven; vast gebruik is ze alleen bij de Leaffrouwedagen.
Zie: St. Bonifatiusboek (Nijmegen 1927); W. J. Buma, Âldfr. houlikstaspraken (Assen 1957).
Van de P.en onzer geref. vaderen make men zich geen te mooie voorstelling. Vaak waren ze lang; 's morgens drie, 's middags twee uren (zie Zandloper) ; veelal ook droog, (te) dogmatisch of polemisch, meer voor het verstand dan voor het gemoed.
Verdelingen en onderverdelingen waren vele; vreemde talen werden druk geciteerd; het gewone leven klinkt er nauwelijks in door. ‘Lezen’ werd in de 17de eeuw zeer veroordeeld, toch was de voordracht vaak slecht. Stellig heeft de kwaliteit der P.en de onkerksheid bevorderd. Toch zijn talloze P.en-bundels gedrukt, waaronder vele gelegenheidstoespraken, vooral in de 18de eeuw. H. Venema streefde naar verbetering (zie Lijkpredikaties). De Fr. P. komt eerst in de 20ste eeuw.
Zie: Diest Lorgion, 243 e.v. ; J. Hartog, Gesch. van de Predikkunde... (Utrecht 1887).
