Uit de tijd der kerstening en de
M.E. weten wij niets over de Fr. P. Toch. moeten (korte) godsdienstige toespraken in de landstaal zijn voorgekomen. Van mannen als Her Douwa en Her Siurd e.a., door het volk gekozen priesters immers, is niet anders te verwachten. Uit de tijd na de hervorming horen wij van losse Fr. zinnen, die van de kansel werden gesproken (bijv. van A. v. Vliet). Ook de menniste vermaners, vaak eenvoudige boeren of schippers, gebruikten het Fr. W. v. Borssum Waalkes moet in de 19de eeuw een Fr. P. gehouden hebben.
Na de oprichting van het Kristlik Fr. Selskip (1908) werd er meer stelselmatig propaganda gevoerd. De eerste Fr. P. hield S. K. Bakker te Franeker (17.5.1914), echter niet in een officiële kerkdienst (vgl. Út it iepen finster, 1914).
De eerste hervormde Fr. kerkdienst, maar zonder Fr. liederen, hield G. A. Wumkes te Tsjum (3.1.1915). Deze P.en zijn druk besproken. De bezwaren waren ingegeven door conservatisme, vrees voor schending van het heilige, ongewoonte. De Fr.
P., een ongepaste aardigheid, zou het provincialisme kunnen bevorderen. Daartegenover werd gesteld, dat de Fr. P. directer tot de mensen sprak en beter doorwerkte. Wumkes preekte op vele plaatsen en vond navolgers (S. Wartena, S. Cuperus).
De gedrukte P.en vlogen weg, men sprak van een nieuw Fr. Réveil.
Het aantal Fr. P.en is sedert sterk toegenomen. De Fr. Bijbelvertaling en Psalmberijming hebben meegeholpen. Ook in geref. en roomse kring, waar de aarzeling sterker was, wordt nu het Fr. als kerktaal gebezigd. Toch leven er nog bezwaren en het Fr. kerkvolk vraagt deze P.en weinig.
Een Fr. kerktaal groeit langzaam. Het Fr. wordt veel gebezigd als taal voor de pastorale zorg (huisbezoek, begrafenissen, ook wel op zondagsschool, catechisatie, gemeenteavond). In verschillende gemeenten worden (vrij) geregeld Fr. diensten gehouden. Het aantal herv. en Fr. sprekende en prekende predikanten in Frl. bedraagt (1957) ca. 35i buiten Frl. wonen er ca. 11.
Zie: S. Huismans, Ta in tinkstien (1927); Stim fen Fryslân (27 mei22 juli 1932); W. A. v. Es, Het Fr. in de kerk (1934); G. A. Wumkes, Neisawntich jier (1949).
