Encyclopedie van Friesland

Prof. Dr. J.H. Brouwer (1958)

Gepubliceerd op 22-01-2020

BROOD

betekenis & definitie

In Frl. onderscheidt men bôlle, witte-B., en brea, rogge-B. Vroeger waren er nog meer soorten dan thans.

Men had: fine bôlle (van de beste soort tarwebloem), krintebôlle (krenten-#.), sükerbôlle (suiker-B.), krystbôlle (krenten-B., dat de bakker tegen kerstmis aan zijn klanten ten geschenke geeft), zo ook peaskebôlle (paaskrenten-B.), krüskebôlle (rond krenten-B, waarop, voor het bakken, van boven een kruis is ingesneden). Witte-B, werd en wordt ook gebruikt voor warme gerechten: weakke blle (geweekt^B.), prom-en-bôlle (B. met pruimen).Rogge-B. (Fr. brea) kent men in Frl. in verschillende soorten: bleek en donker. Switse(rs) brea (grof, blank B. van uitgezeefd of gebuild roggemeel). Men eet bij de boeren nog steeds brea mei spek (rogge-B. met spek). Bak en brea (beschuit met rogge-B. en kaas ertussen) is zeer geliefd. Het rogge-B. is vroeger meer gegeten dan tegenwoordig, nu men meestal niet meer dan één plak neemt. Men wist: brea slacht de honger dea (B. slaat de honger dood).

Ook: immen is ta breasein, heeft alles opgeteerd. Vgl. ook: bûter, brea en griene tsiis is goe húsmannespiis, of: dy dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries, of: is goed Ingelsk en ek goed Frysk (boter, rogge-B. en groene kaas zijn goede huismansspijs, of: wie dat niet kan zeggen is geen oprechte Fries, of: is goed Engels en goed Fr.). Dat witte-B. vroeger luxe was blijkt uit de uitdrukkingen: By brek oan brea yt men wolris bôlle (bij gebrek aan rogge-B. eet men wel witte-B.), die van Beetsterzwaag heetten bôllefretters (witte-B.vreters). Weerzin tegen het weke, witte-B. spreekt uit: Sa goed as bôlle (doodgoed). Bruin B. wordt sedert W.O. 1 als ‘kuch’ wel gebakken, maar op het platteland in kleine hoeveelheden. Opmerkelijk is, dat er tegenwoordig weer gestreefd wordt naar meer variatie in de B.-soorten. Sommige stadsbakkers gaan hierin voor. (zie Spijs en Drank).