Boek der boeken, het allerbeste of allerbelangrijkste boek dat er is; bijna steeds in toepassing op de bijbel.
De uitdrukking is een voorbeeld van de Hebreeuwse genitief. In tegenstelling tot bijvoorbeeld ijdelheid der ijdelheden komt zij niet in de bijbel zelf voor. Ze is toch al enkele eeuwen bekend; het WNT geeft als oudste datering van deze kwalificatie van de bijbel 1772. Het is niet zeker of Th. van Gogh, die met zijn boek der boeken naar een Braziliaanse roman verwijst, de algemene toepassing hanteert, of knipoogt naar de betekenis ‘bijbel’. Hetzelfde geldt voor de verbinding: ‘Het WNT, woordenboek der woordenboeken’ (Leidsch Dagblad, 26-11-1988; NRC, 26-6-1998, p. 25).
Gebruiksvoorbeeld: Hij [vraagt] in moeizaam, genasaleerd Vlaams wat de lezing van het boek der boeken mij doet. Nu, niets bijzonders. (NRC, maart 1994)
Gebruiksvoorbeeld: Aan tafel las Jans vader uit het boek der boeken. Altijd Mattheus, als je soep wou eten. (S. Carmiggelt, De gedichten, 1974 (Jan, 1954), p. 61)
Gebruiksvoorbeeld: Door welk boek of film ben je beïnvloed? ‘Het boek der boeken: De koning der aarde van de Braziliaanse schrijver Dalton Trevisan.’ (Th. van Gogh in HP/De Tijd 16-4-99, p. 128)
Een gesloten boek, een mysterie, een onbekend verschijnsel, een afgedane zaak, een kwestie waar men niet meer op terug komt.
Een open boek, een volkomen begrijpelijke zaak; persoon die geen geheimen voor je heeft.
In Openbaringen wordt verhaald over boeken, verzegeld met zeven zegels, die niemand in kon zien (Openbaringen 5: 1-3). Later (20:12) worden ze geopend. Het is de vraag of de verschillende uitdrukkingen met gesloten of open boek op exclusief bijbelse beeldspraak berusten, of een algemene basis hebben. De tweede betekenis van een gesloten boek is in elk geval niet op de bijbel gebaseerd en mogelijk beïnvloed door de verbinding een afgesloten hoofdstuk.
Bijbelcitaat: Liesveldtbijbel (1526), Openbaringen 5:3. Ende niemant inden hemel noch opter aerden, en conste dat boec open gedoen noch aengesien.
Gebruiksvoorbeeld: Wat de Engelsen zo fraai de facts of life noemen, dat was een gesloten boek voor mij. (NRC, apr. 1995)
Gebruiksvoorbeeld: Ik ben van mening dat dit onderzoek in het westen van het land allang een gesloten boek zou zijn geweest. Na vier weken al. (Meppeler Courant, jan. 1994)
Gebruiksvoorbeeld: Ik, die jarenlang bij mijn beste weten een open boek voor je was, ben tot de ontdekking gekomen dat al wat in mijn leven werkelijk belangrijk was tussen ons verzwegen bleef. (A. Blaman, Eenzaam avontuur, 1995 (1948), p. 6)
Boek des levens, het boek waarin alle mensen staan geschreven met hun levenswandel en op grond waarvan zij beoordeeld zullen worden; de bijbel.
Onder andere Exodus 32:32 maakt melding van het boek waarin God de rechtvaardigen noteert; in de oudere vertalingen boek des levens genoemd. Ook in Openbaring wordt het meerdere keren genoemd. De betekenis ‘bijbel’ wijkt hiervan af en is misschien onder invloed van die van boek der boeken ontstaan.
Bijbelcitaat: Statenvertaling (1637), Psalmen 69:29. Laetse uytgedelcht worden uyt het boeck des levens: ende met de rechtveerdige niet aengeschreven worden.
Gebruiksvoorbeeld: Zoals indertijd het liedje Dank u voor deze nieuwe morgen aan mij [H. Oosterhuis] werd toegeschreven. Voor sommigen een reden mij definitief heilig te verklaren, voor anderen een reden om mijn naam definitief uit het boek des levens te schrappen. (De Tijd, 23-3-1984)
Gebruiksvoorbeeld: ‘De hand die meestal schrijft / wat de roede dicteert’ [dichtregels van H.Warren] bladert bij het herlezen van het boek des levens rusteloos door naar de pagina’s die gewijd zijn aan de vleselijke lusten. (Haagse Post, 17-1-1987)
