een woord dat de aanduiding is van een bovenwereldlijke macht, een macht die een relatie onderhoudt met wereld en mens. De strijdvraag over een persoonlijk god is nog altijd in volle gang.
Het vijfde gebod van Niyama [tweede trap van het Achtvoudige Yogapad] is lsvara Pranidhana, dwz toewijding aan de persoonlijke godheid. Dit wordt door de yogi's als een fase op de weg beschouwd en niet als eindpunt. Eindpunt is Zelfrealisatie, een toestand waarin God als Zuiver Bewustzijn wordt ervaren, een Bewustzijn van Allesomvattende en Allesdoordringende aard, waarmee de adept zich versmolten weet. De idee van een God heeft echter in de Samkhya filosofie geen plaats. Kapila, die de Samkhya wereldbeschouwing heeft uitgedacht, zegt dat het onmogelijk is het bestaan van enige schepper te bewijzen en dat God, als hij inderdaad als volmaakt moet worden gezien, de wereld zoals hij was en is nooit zou hebben geschapen. Symbolen om God herkenbaar te maken vindt Patanjali een omweg die volkomen langs het doel heen kan schieten, want God is immers in ons, in ieder persoon en wijzelf zijn immers in Hem, ons bewustzijn is toch een vonk van het Goddelijk Bewustzijn.
God is Brahman, Dat Wat is, het Ene Dat alles doordringt en Dat zonder eigenschappen is. Voor de Bhakta die de weg van volkomen overgave bewandelt is dit te intellectualistisch. Hij schreeuwt om God, hij verlangt naar God, hij repeteert constant de Mantra, waar de naam van zijn Goddelijke Beminde in voorkomt. [Zie: Mirahai.] En hij die de koninklijke weg bewandelt, dwz de weg van Raya-yoga, reinigt zichzelf van alle overtollige emoties en concentreert zich op zijn innerlijke vlam. De wegen naar God zijn talloos en altijd individueel. Iemand kan God Zelfrealisatie noemen en een ander ervaart een goddelijke liefdesimpuls als hij mediteert voor een afbeelding van Krishna. Toen een toegewijde Ramakrishna vroeg wie God eigenlijk was, antwoordde hij: 'God is de dierbaarste en de dichtstbijzijnde.' Zie: Samipya; Sarupya; Salokya; Sayujya; Nanak; Kapila; Bhakti; Niyama; Ramdas; Religie; Zelfrealisatie.
