is de handel, waarbij de in tijden van goederenschaarste heersende rantsoenerings- en prijsvoorschriften niet in acht worden genomen. Wanneer zich door bepaalde oorzaken een belangrijke verstoring in de goederenvoorziening voordoet, zal de overheid zich in het algemeen genoodzaakt zien een rantsoeneringssysteem in te voeren, waarbij de nog resterende voorraden volgens zekere beginselen over de bevolking worden verdeeld.
Daarop aansluitend wordt meestal tot prijsbeheersing overgegaan, opdat niet alleen zij, die over veel geldmiddelen beschikken, de schaarse goederen zouden verwerven. Door de distributiemaatregelen wordt a.h.w. een kunstmatig evenwicht tussen de vraag en het aanbod op de verschillende goederenmarkten tot stand gebracht. Het ligt echter voor de hand dat degenen, wier koopkrachtige vraag gedeeltelijk is weggerantsoeneerd, naar middelen zullen zinnen om hun schaarse rantsoenen aan te vullen en hiertoe biedt hun de zwarte handelde gelegenheid. Op de zwarte markten worden nl. zowel distributiebonnen als concrete goederen buiten de rantsoenerings- en prijsvoorschriften om verhandeld.De vraag op deze markten wordt in hoofdzaak uitgeoefend door particulieren, die een beter evenwicht tot stand wensen te brengen tussen hun behoeften en de geldmiddelen waarover zij beschikken; het aanbod stamt uit velerlei kanalen en is o.m. afkomstig van producenten, die hun inleveringsplicht verzaken en van minder koopkrachtigen, die een deel van hun distributiebonnen verkopen. De hoogte van de zwarte prijzen wordt, zoals trouwens bij alle door vraag en aanbod bepaalde prijzen het geval is, in hoofdzaak beheerst door de verhouding bestaande tussen de intensiteit van de behoeften en de voor de bevrediging dezer behoeften beschikbare geldmiddelen.
Gezien deze omstandigheid is het gemakkelijk te verklaren waarom de zwarte prijzen gedurende Wereldoorlog II zo sterk opliepen om in de hongerwinter van 1944-1945 een ongekende hoogte te bereiken (zie tabel). In deze periode werden nl. niet alleen de goederen steeds schaarser, doch was er tevens sprake van een enorme toeneming van de geldcirculatie en waar het grootste gedeelte van de aldus ontstane koopkracht geen toegang had tot de officiële goederenmarkten, zocht men voor de resterende zgn. zwevende koopkracht (z geld) aanwendingsmogelijkheden op de zwarte markt. In de tweede plaats hangt het niveau van de zwarte prijzen eveneens samen met de grootte van de risico’s waaraan de zwart-handelaar is blootgesteld. En aangezien dit risico vnl. bepaald wordt door de doeltreffendheid van het bij de distributie ingeschakelde controle- en berechtingsapparaat, is het niet vreemd dat dezelfde goederen, op verschillende markten verkocht, vaak sterk uiteenlopende prijzen opbrengen. Zo was bijv. in de hongerwinter 1944-1945 de prijs van een kg tarwe verkocht in Rotterdam-Noord aanmerkelijk hoger dan die in Rotterdam-Zuid, omdat juist het vervoer over de Maasbruggen zeer riskant was.
Het behoeft weinig betoog dat de prijzen, die op de zwarte markt tot stand komen, vaak een zeer grillig verloop vertonen. Niet alleen is het aanbod op deze markt over het algemeen uiterst instabiel, ook speelt het speculatie-element er zo’n belangrijke rol, dat een enkel gerucht vaak een ingrijpende wijziging van het prijspeil ten gevolge kon hebben. Daar bovendien de op de zwarte markten verhandelde hoeveelheden meestal vrij klein zijn, kan zeker niet gesteld worden dat de zwarte prijzen een juiste afspiegeling vormen van de bestaande schaarsteverhoudingen. Slechts verschaffen zij een globale indruk van de omvang der goederenschaarste.
J. E. ANDRIESSEN
Lit.: M. Cluseau, Taxation, rationnement et Science économique (Paris 1943); M. David, Le marché noir (Paris 1945); J. Debrû-Bridel, Histoire du marché noir 1939-47 (Paris 1947); R. Miry, Zwarte handel in levensmiddelen (Brussel 1947); T. Chelmicki, Le marché noir (Louvain 1950); M.
B. Clinard, The Black Market (New York 1952).
