Kümmernis of Wilgefortis is een legendarische maagd-martelares met baard, die aan een kruis zou gestorven zijn en vroeger als zodanig vereerd werd. Die legende en die verering zijn in de Nederlanden ontstaan door een valse verklaring van het volto santo (heilig aanschijn) van Lucca.
De geklede Christusfiguur van het Italiaanse wonderbeeld werd door sommigen zo slecht herkend, dat zij er, ondanks de baard, een vrouwspersoon in zagen. De volksfantasie kreeg toen haar vrije loop en weldra wist men te vertellen, dat het hier eigenlijk de dochter van een heidense korting uit Portugal betrof. Toen deze haar, tegen haar zin, aan een heidense Siciliaanse prins wilde uithuwelijken, vroeg zij God om van haar bevalligheid verlost te worden. Plotseling maakte een baard haar zo lelijk, dat haar minnaar zijn geliefde opgaf. Maar toen werd weer de vader zo kwaad, dat hij haar liet kruisigen. Het naïeve volk, dat haar vereerde, noemde haar Ontcommer, d.i. „moeder van allen bedructe herten, die by uwer beden ontcommert selen worden”. Haar feestdag werd op 19 of 20 Juli gevierd.Lit.: G. Schnürer en J. M. Ritz, Sankt Kümmernis und Volto Santo (Düsseldorf 1933); J. Gessler, De Vlaamsche baardheilige Wilgefortis of Ontcommer (Antwerpen 1937), hierv. ook een Franse, bijgew. uitg. (1938).
