wordt als wijsgerige term gebruikt voor Plato’s leer der ideeën, die als een hoger zijn en als gronden van de ervaarbare werkelijkheid, worden opgevat. In de Engelse filosofie wordt de term gebruikt in verband met een filosofie, die de werkelijkheid tot „ideas”, d.z. bewustzijnsinhouden, herleidt (Berkeley).
Bij Kant is van critisch idealisme sprake. Dit is de leer van de productieve werkzaamheid van ons kenvermogen, welke uiteindelijk er op gericht is, alle ervaringen tot meest omvattende begrippen (ideeën) te verwerken. Aan deze ideeën kent Kant een regulatieve, het verstand bij de verwerking der ervaring leidende functie toe. Zij hebben echter geen kenbaar object. De verdere ontwikkeling van het Duitse idealisme heeft via Fichte en Schelling tot Hegels absoluut idealisme geleid. In dit laatste is de idee niet enkel meer een subjectief richtpunt van het menselijk kennen, maar grond van werkelijkheid en kennen beide. Het absolute idealisme is bij Hegels leerling Marx omgeslagen in dialectisch realisme.De term wordt ook in ethische zin gebruikt om het streven naar hoge idealen aan te duiden. Sommige denkers noemen het idealisme van Kant tot Hegel idealisme der vrijheid, omdat het de vrijheid als diepste beginsel huldigt.
PROF. DR H. J. POS
Lit.: O. Willmann, Gesch. des Idealismus, 3 dln (Braunschweig 1907); W. Kinkel, Idealismus und Realismus (Göttingen 1911);Ph. Kohnstamm, Persoonlijkheid en Idee (Haarlem 1922); N. Hartmann, Diesseits vom Idealismus und Realismus (1924); Idem, Die Philosophie des deutschen Idealismus, 2 dln (19231929); H. Groos, Der deutsche Idealismus und das Christentum (München 1927); E.
Spranger, Der Kampf gegen den Idealismus (1931); A. Liebert, Die Krise des Idealismus (1936); R. N. Cross, Idealism and Realism (1945).
