Halmaheira is een van de merkwaardigste gebieden van de Indische Archipel. Op een gebied, dat 3/5 van de omvang van Nederland bedraagt, maar slechts een geringe bevolking heeft, wordt een groot aantal talen gesproken, die in twee scherp te onderscheiden groepen uiteen vallen, de Noord- en de zuid-Halmaheira-talen.
De Noord-Halmaheira-talen worden gesproken op het noordelijk schiereiland, op de ten N.O. daarvan gelegen eilanden Morotai en Raoe, enkele andere eilanden op Ternate en Tidore, op de Noordkust van de romp van Halmaheira en in de kustgebieden van het N.O. schiereiland. De voornaamste zijn: Tobelo, Galela, Ternataans, Tidorees (zie de taalkaart vóór Hueting’s opstel Iets over de Temataansch-Halmaheirasche taalgroep in de Bijdragen Kon. Instituut, dl 60, blz. 370 en vlgg). Deze Noord-Halmaheira-talen zijn, naar de meeste onderzoekers menen, niet genetisch verwant met de Indonesische talen, die in het grootste deel van de Indische Archipel gesproken worden; in structuur vertonen zij veel overeenkomst met de zgn. Papoea-talen van Nieuw-Guinea, waarvan zij zich echter onderscheiden in woordenschat. In tegenstelling tot de Indonesische gaat in deze talen het object in de regel aan het werkwoord vooraf, het pronominaal object wordt geïncorporeerd tussen subject en werkwoord; er bestaat een classificatie en wel een onderscheiding personen: andere wezens, mannelijk: vrouwelijk enz.; in een bezitsverhouding komt het bepaalde woord achteraan; de vormende elementen bij het werkwoord zijn geheel anders dan die der Indonesische talen.
Bijzonderheden geeft dr H. v. d. Veen, De Noord-Halmaherase taalgroep tegenover de Austronesiese talen (Leiden 1915).De Zuid-Halmaheirase talen zijn: Buli, Maba, Bitjoli, Patani, Sawai, Weda en Gane. Volgens Adriani, De Bare'e-sprekende Toradja's van MiddenCelebes, waarin men de voornaamste van deze talen geschetst vindt en men een aantal vergelijkende woordenlijsten aantreft (III, 301-346), vormen deze Indonesische talen een nauw aaneengesloten groep en vertonen zij veel overeenkomst met de talen van noordelijk Nieuw-Guinea.
