Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

Grebbelinie

betekenis & definitie

heet een oude verdedigingsstelling in de Geldersche Vallei, waarvan het ontstaan teruggaat tot in de 80-jarige oorlog. Reeds in 1627 werd op last van de Staten van Utrecht onderzocht of de lijn Grebbe Amersfoort Eem als verdedigingslijn bruikbaar was, voor het geval de vijand de IJsel-verdediging zou forceren.

Toen dit werkelijk op 24 Juli 1629 geschiedde werd door die Staten besloten tot het maken van de „Grifte of te Landweer”. Men beval een retranchement of wal van de Grebbe tot de Zuiderzee aan te leggen. Het terrein hiervóór gelegen zou onder water worden gezet door de Grebbedijk door te steken en de sluizen aldaar te openen, terwijl bij Amersfoort de waterafvoer werd gestuit van alle beken en wateren. De stelling werd wel gedeeltelijk ingericht en de inundatiën gesteld, doch toen de vijand naderde werd ze niet verdedigd.

De boerenarbeiders namen de vlucht en de bezetting van de schans Woudenberg trok af. Later werden de gemaakte werken verwaarloosd.Gedurende de jaren 1745-1755 werd het groot-ste deel der linie afgewerkt en in 1785 verbeterd. Het deel in de Neder Betuwe kwam tot stand in 1799. In 1817 werd besloten om de werken bij de Grebbe, Buursteeg en Amersfoort te doen „Opmaken als veldwerken, om de retraite op de linie van Utrecht te verzekeren”.

Daarna is het een lijdensgeschiedenis geworden van niet uitgevoerde plannen (mede in verband met de aanleg door de vallei van een scheepvaartkanaal) waarbij men de linie wenste te behouden om de terugtocht van het veldleger van de IJsel te verzekeren.

De Vestingwet van 1874 noemt haar voorposten-stelling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie èn opnamestelling van het Veldleger. Sindsdien weer geheel verwaarloosd en vergeten is deze Grebbelinie in 1939 en 1940 plotseling in de algemene belangstelling komen te staan, doordat de Nederlandse legerleiding na het op voet van oorlog brengen van het leger besloot het gros van het Veldleger opstelling te doen nemen in deze linie.

Met bekwame spoed werd onmiddellijk aange-vangen om van de oude linie een verdedigbare stelling te maken en het afweervermogen er van door verbetering van de inundatie-mogelijkheden en het maken van verdedigingswerken zo hoog mogelijk op te voeren. Hierin was men bij het uitbreken van de vijandelijkheden als gevolg van vele ongunstige omstandigheden slechts zeer ten dele geslaagd.

Op de iode Mei 1940, toen de Duitse troepen Nederland binnenvielen, was de opstelling van de Nederlandse bezetting in de Grebbelinie als aangegeven is op de schets (z Grebbeberg).