(meervoud van Grieks: ephèmeris = dagboek) zijn astronomische jaarboeken, waarin van dag tot dag of althans voor korte intervallen, de stand van zon, maan en planeten en andere astronomische gegevens (verduisteringen; coördinaten van vaste sterren enz.) worden vermeld. Oudtijds sierden zich ook dikwijls eenvoudige almanakken met deze naam.
Van de Babyloniërs zijn verscheidene tot ons gekomen, die o.a. door F. X. Kugler S.J. (Stemkunde und Stemdienst in Babel, Münster I (1907), II, 1 (1909), II, 2 (1912). Erg. Hefte I (1913), II (1914), III (van J. Schaumberger 1935)) zijn uitgegeven.In de 2de eeuw v. Chr. werden ephemeriden berekend door Serapion, leerling van Hipparchos*. Die van Ammonios (Alexandrië, 6de eeuw n. Chr.) werden nog, omgerekend voor de Chr. jaartelling, in de middeleeuwen gebruikt, toen er in verband met de bloei der astrologie veel vraag was naar jaarboeken, waaruit men de onderlinge posities der planeten kon aflezen. Nauwkeuriger waren de ephemeriden van Willem van St Cloud (1284-1290 en andere beginnend in 1296), van Joh. Dank, voor de meridiaan van Parijs, van 1336-1380, enz. Aan de uitvinding der boekdrukkunst dankt men eerst geregelde publicaties, waarvan de twee grote ephemeriden van Joh. Regiomontanus* de voornaamste zijn: zij lopen van 1448-1463 en van 1475-1505. Het werk van Regiomontanus is voortgezet door Joh. Stoeffler* (1499-1550. Van de voortzetters van Stoeffler’s werk moeten vermeld: Lucas Gauricus, Petrus Pitatus, Mich. Maestlinus, Magini, Tost (Origanus), Kepler (jaarlijkse ephemeriden van 1598-1630) en vele anderen. Op de duur werd de berekening van ephemeriden overgenomen door wetenschappelijke instellingen. Van deze publicaties is de oudste Connaissance des Tem{p)s ou des Mouvements célestes à l’usage des astronomes et des navigateurs, die in 1679 voor het eerst is verschenen als een uitgaaf van de Académie des Sciences en sedert 1796 door het Bureau des Longitudes te Parijs wordt verzorgd. Verder zijn te noemen: Berliner astronomisches Jahrbuch, aanvankelijk onder andere titel gepubliceerd door de Pruisische Academie van Wetenschappen, 1702-1744, 1747-1757, daarna weer door de zorgen van Bode regelmatig sedert 1776 (de uitgaaf wordt bezorgd door het Astronomisches Recheninstitut); Nautical Atmanac, door het observatorium van Greenwich sedert 1767 en sinds 1830 door de Board of Longitudes te Londen en de American Ephemeris & Nautical Almanac (Washington sedert 1855). Sedert 1911 is bij internationale afspraak de vervaardiging van ephemeriden genormaliseerd.
Lit.: E. Zinner, Gesch. der Stemkunde (Berlin 1931).
