Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

Edward Hyde van CLARENDON

betekenis & definitie

graaf (Dinton, Wiltshire, 18 Febr. 1609 - Rouaan 9 Dec. 1674), studeerde te Oxford in de rechten, verwierf in het Lange Parlement onder Karel I het vertrouwen van zijn medeleden, maar schaarde zich bij het uitbarsten van de burgeroorlog onder de vaan des konings, omdat hij, hoewel een tegenstander van het absolutisme en ook later steeds vóór eerbiediging der wetten ook door de koning, streng Anglicaans was en dus tegen de Puriteinen. Hij werd benoemd tot kanselier der schatkamer en tot lid van de geheime raad en vergezelde in 1646 prins Karel (de latere koning Karel II) naar Jersey, waar hij twee jaar vertoefde en onderscheiden geschriften opstelde, die hij in naam des konings tegen het Parlement uitgaf.

Na de dood van Karel I volgde hij de prins naar Frankrijk en verder op diens reizen, waarbij hij hem wist te behouden voor de Anglicaanse Kerk. Na de dood van Cromwell bracht hij, als grootkanselier van de troonpretendent, de onderhandelingen omtrent de troonsbeklimming van Karel II tot een goed einde en werd door de koning benoemd tot kanselier van de schatkist en in 1661 leider van het Hogerhuis. Als zodanig heeft hij enige jaren de binnen- en buitenlandse politiek van Engeland geleid. Zijn werk vooral zijn de wetten tegen de Noncorformisten (bekend als de „Clarendon Code”), in overeenstemming met zijn Anglicaanse onverdraagzaamheid (z Karel II).

Dit wekte de haat der Presbyterianen zowel als van de, veelal katholiekgezinde, royalisten en bij het hof maakte hij zich vijanden door zijn hooghartigheid en omdat hij ook nu stipte eerbied voor de wet eiste. Daarbij was hij onomkoopbaar. Zijn buitenlandse politiek vond veel bestrijding, vooral de verkoop in 1662 van Duinkerken aan Frankrijk (die hij niet bewerkte, maar wel goedkeurde) en de Tweede Oorlog met de Nederlandse Republiek, eindigend met de débâcle van Chatham. In Nov. 1667 verloor hij de gunst van Karel II en moest de vlucht nemen.

De haat van zijn tegenstanders vervolgde hem zelfs op het vasteland, en met moeite werd hij te Evreux aan de mishandelingen van Engelse matrozen ontrukt. Hij hield bij afwisseling verblijf te Montpellier, Moulins en Rouaan, waar hij overleed.Zijn dochter Anna Hyde huwde in 1659 in het geheim met ’s konings broeder, de hertog van York, die later als Jacobus II de troon beklom. Het huwelijk werd door Karel II erkend, en twee dochters uit dit huwelijk. Maria en Anna, werden later koninginnen van Engeland.

Als letterkundige is Clarendon beroemd geworden door zijn geschiedwerk The True Historical Narrative of the Rebellion and Civil Wars in England, begonnen in 1641, maar eerst na zijn dood onder toezicht van zijn zoon gedrukt (3 dln, 1702-’04). Het werk, sterk royalistisch gekleurd, geschreven in statige stijl, geeft enige meesterlijke schilderingen van de bekendste figuren uit die tijd. Verder schreef hij nog The History of the Rebellion and Civil Wars in Ireland (Dublin 1719-’20) en het eveneens beroemde Life of Edward Earl of Clarendon (Oxford 1759). De werken van Clarendon werden door zijn erfgenamen ten geschenke gegeven aan de Universiteit van Oxford.

Van de opbrengst der uitgave van de historie werd de Clarendon Press gesticht.

DR H. A. ENNO VAN GELDER.

E. C. VAN DER GAAF

Bibl.: De beste uitg. v. d. History is die van W. D. Macray, 6 dln (Oxf.

Clar. Pr. 1888).

Lit.: Sir H. Craik, The Life of Edw. Earl of Cl., 2 dln (1911); H. Firth, E.

H. Earl of C. (1909); T. H. Lister, Life and administration of C., 3 dln (1838); G.

N. Clark, The later Stuarts 1660-1714 (1934); K. G. Feiling, Brit.

For. Policy 1660-1672 (1930).

< >