is een gemeente aan de voormalige Zuiderzee in de provincie Noordholland, 2277 ha groot met (1949) 11.344 inw., waarvan 21 pct Prot. en 74 pct R.K. De bodem bestaat uit laagveen en klei (in de Purmer).
Tot de gemeente behoren het stadje Edam (4081 inw., overwegend Protestanten) en het dorp Volendam (7263 inw., bijna uitsluitend R.K.). Bij de watersnood van 1916 werd de gemeente zwaar geteisterd, doch zij is hiervan weer geheel hersteld.Het stadje Edam heeft zijn naam gegeven aan de Edammer kaas, een gele kaas in kogelvorm, die in verschillende delen van Nederland, vnl. in de zuivelfabrieken, wordt vervaardigd. Voorheen werd deze kaas op de kaasmarkt te Edam verhandeld en via de haven van deze stad naar tal van landen uitgevoerd; thans is de kaasmarkt verdwenen, Edammer kaas wordt nog slechts te Alkmaar gemarkt. Een electrische tramlijn geeft verbinding met Amsterdam; autobuslijnen onderhouden de communicatie met bijna alle plaatsen in Noordholland. Het stadje Edam, dat door verscheidene grachten wordt doorsneden, vertoont nog een sterk 17de-eeuws aspect. Het voornaamste gebouw is de 15de-eeuwse St Nicolaaskerk, met vele gebrandschilderde ramen en 17de-eeuwse kerkmeubelen. Op de Dam staat het 18de-eeuws stadhuis. De toren van de in 1883 gesloopte kleine kerk heeft een der oudste Nederlandse carillons.
Terwijl in het landelijk deel van de gemeente veehouderij hoofdzaak is (bouwland, vnl. in de Purmer, neemt slechts 11 pct van de oppervlakte cultuurgrond in) en deze vooral op vetweiderij, winning van consumptiemelk en zuivelbereiding gericht is, bestaat de bevolking van het stadje vnl. van industrie (kaasfabriek, ceramische-, koperwaren-, electrotechnische- en koolborstelindustrie, fabrieken voor kokos en jute, textiel en instrumenten) en vreemdelingenverkeer (strandbad aan het IJselmeer). Verder bezit de stad een ambachtsschool. Te Volendam bestaat nog ca 50 pct der bevolking van visserij en aanverwante bedrijven (visrokerijen); daarnaast zijn de laatste jaren diverse industrieën gevestigd, als textiel-, schoenen-, leder- en kunstgarneringindustrie, voorts borstelfabricage en kunsthaarspinnerij.
Vermoedelijk is Edam in het laatst der 12de eeuw gesticht, in 1357 was het reeds een stad. In de 17de eeuw was het een belangrijke handelsstad, had ruim 5500 inw. en telde een groot aantal zeevaarders. Nog in de 19de eeuw had het een grote houthandel, die zich sedertdien naar Zaandam verplaatste. Sedert 1572, toen het zich onder het gezag van Willem van Oranje stelde, had het zitting in de Staten van Holland.
Lit.: A. A. Kok, Edam (1948); Th. C. P. Kolfschoten,Edam in het heden (1934).
