heet in de logica een redenering waarin uit een tweeledige disjunctie tot eenzelfde gevolgtrekking wordt besloten. Een van de mogelijke schema’s is het volgende: Als A geldt (niet geldt) zou ook of wel B of wel C moeten gelden, welnu, noch B noch C geldt, dus ook A geldt niet (geldt).
Het dilemma is om zijn vaak verrassende scherpzinnigheid een geliefd middel om een paradoxaal schijnende waarheid te bewijzen of een als zeker geldende mening te weerleggen. Dikwijls ook wordt het door handige debaters misbruikt. Wil het sluitend zijn dan moet het aan drie eisen voldoen:1. moet de disjunctie compleet zijn, d.w.z. er mag geen derde mogelijkheid aanwezig zijn;
2. de illatie uit de twee leden moet sluitend zijn;
3. het mag niet geretorqueerd kunnen worden d.w.z. uit dezelfde disjunctie mag niet tot het tegenovergestelde geconcludeerd kunnen worden.
Een historisch voorbeeld van het niet voldoen aan de laatste eis is het dilemma van de sophist Protagoras waarmede hij zijn leerling Eualthes tot betaling van zijn schuld aan hem wilde dwingen. Deze was volgens contract verplicht eerst dan de lessen van Protagoras te betalen wanneer hij zijn eerste proces zou hebben gewonnen. Maar Eualthes pleitte niet en betaalde dus ook niet. Nu wilde Protagoras hem een proces aandoen over het betalen van zijn schuld omdat hij aldus redeneerde: Eén van twee, of wel ik of wel Eualthes wint het proces. Win ik het, dan is hij verplicht mij te betalen krachtens de uitspraak van de rechters, wint hij het, dan verkrijg ik mijn geld krachtens onze overeenkomst. Dus in ieder geval verkrijg ik mijn geld. Eualthes echter antwoordde hem: Eén van de twee, ofwel gij ofwel ik win het proces. Wint gij, dan ben ik geen betaling schuldig volgens onze overeenkomst; win ik, dan ben ik geen betaling schuldig krachtens de rechterlijke rechtspraak. Dus hoe het ook uitvalt, gij ontvangt uw geld niet.
Ook in de omgangstaal wordt vaak het woord dilemma in soortgelijke betekenis gebruikt, nl. voor een toestand waarin tussen twee wegen gekozen moet worden die beide hun voor en hun tegen hebben, en daarom een keuze moeilijk maken.
