heet in het Romeinse recht een verandering van de rechtstoestand van een persoon, van zijn status. Een caput, een status hebben betekent in het Romeinse recht ten volle burger zijn: in het volle genot zijn van de vrijheid (status libertatis), het burgerrecht (status civitatis) en van de familierechten (status familiae). De verandering van staat kan drieledig zijn naarmate men één of meer soorten dezer rechten verliest.
Capitis deminutio maxima heet het verlies van de vrijheid en derhalve ook van het burgerrecht en van de familierechten, en trad op indien men op enigerlei wijze van vrij tot slaaf werd. Door de capitis deminutio media of minor gingen het burgerrecht en de familierechten verloren, doch de vrijheid bleef behouden; zij was gevolg van veroordeling tot deportatie of van het prijsgeven van het burgerrecht, door zich in een vreemde staatsgemeenschap te laten opnemen (zie Mommsen, Röm. Staatsr. III, blz. 42 w.).
De capitis deminutio minima kwam voor bij hem, die losgemaakt werd uit zijn agnatisch familieverband, die van afhankelijk (alieni iuris) zelfstandig (sui iuris) werd of omgekeerd, of van de ene macht (potestas) overging in de andere, zoals bij emancipatio, adrogatio, adoptio, conventio in manum (huwelijk).
Elke cap. deminutio had strikt genomen tot gevolg, dat de schulden van de capite minutus te niet gingen, maar de praetor kwam aan de daaruit voor de crediteuren voortvloeiende onbillijkheden door verschillende rechtsmiddelen tegemoet.
Lit.: R. Monier, Manuel élémentaire de droit romain, dl I (6e éd. 1947), blz. 310-313; F. Desserteaux, Etudes sur la formation historique de la cap. dem., 3 dln (1909-1928).
