Byzantijns keizer van 1183-1185, kleinzoon van Alexios Comnenos I, en neef van Manuel I, was een man van bijzondere schoonheid en met grote talenten, doch aan zijn naam kleeft de smet van een volkomen gemis aan zedelijk besef. In opstand gekomen tegen zijn neef, wiens troon hij begeerde, verstond hij zich met de vijanden van het keizerrijk: Hongaren, Russen, Mohammedanen.
Hij werd herhaaldelijk gevangengezet, doch steeds weer in vrijheid gesteld. Bij de dood van Manuel I, die de troon overliet aan zijn minderjarigen zoon Alexios Comnenos II, en het regentschap aan zijn vrouw Maria van Antiochië, een Latijnse prinses, ondernam Andronicos, die als banneling in Oinoe aan de Zwarte Zee vertoefde, gesteund door eerzuchtige generaals, een veldtocht tegen Constantinopel om zich van de troon meester te maken.Daar het Frankische element te veel begunstigd was onder Manuel I, prikkelde Andronicos de haat van de Grieken tegen de indringers, door het bevel te geven tot de massamoord van alle Franken, die zich te Constantinopel bevonden, een daad die ernstige gevolgen had. Spoedig bracht hij de regentes en den jongen prins ter dood (Nov. 1183) en riep zichzelf tot keizer uit, daarbij zorg dragende dat ook alle belangrijke personen uit het leger en de administratie, evenals de leden der keizerlijke familie, gedood werden, opdat niemand hem de macht zou kunnen betwisten. Niettemin kon Alexios, een neef van Manuel I, die naar Rusland verbannen was, Sicilië bereiken en bracht den korting van dat land, Willem II, ertoe in 1185 tegen Andronicos op te trekken. Een leger van 80 000 man en 5000 ridders gingen te Durazzo aan land, kon gemakkelijk deze stad veroveren en trok op naar Saloniki, dat op 15 Aug. 1185 viel: de soldaten van den korting van Sicilië begingen alle mogelijke wreedheden jegens de bevolking. Daarna trokken ze op naar Constantinopel, waar het volk, ziende waartoe het bewind van Andronicos het gebracht had, in opstand kwam, dezen vorst onder afschuwelijke martelingen ter dood liet brengen (12 Sept. 1185) en een anderen Comnenos, Isaac, de troon deed bestijgen. Andronicos had alle hooggeplaatsten in opstand gebracht maar hij had het volk beschermd: hij had de belastingen verlaagd en eiste minder harde maatregelen bij het innen daarvan, schafte de verkoopbaarheid van ambten af, verbood de machtigen diensten te eisen en beschermde kunsten en letteren.
De historicus Nikitas Akominatos (ed. I. Bekker, Bonn 1835) heeft de geschiedenis van deze regering geschreven en de aartsbisschop van Saloniki, de commentator van Homerus en Pindarus, heeft de inneming van Saloniki door de Latijnen verhaald (I. Bekker, Bonn 1842).
ANDRONICOS II Paleologus (geb. 1258), keizer van Byzantium (11 Dec. 1282 - 24 Mei 1328), stelde zich in verbinding met Aragon, omdat ook dit rijk tegen het huis Anjou, dat Zuid-Italië beheerste, streed. De Cataloniërs kregen handelsvoorrechten in het Oosten en een Catalonische compagnie trad in dienst van Byzantium. Deze streden met succes tegen de Turken, maar waren als beroepsleger ook vaak een vreselijke plaag voor de bevolking en zo eindigde zijn regering in een bloedige burgeroorlog. Hij trok zich in een klooster terug en stierf op 13 Febr. 1332.
ANDRONICOS IIl Paleologus de Jongere (1296-1341), zoon van keizer Michael IX en kleinzoon van den vorige, regeerde sinds 1321 als mederegent van zijn grootvader, dien hij op 24 Mei 1328 van de troon stootte. Tijdens zijn regering breidden de Turken, die onder aanvoering van Orchan Nicaea hadden veroverd, hun gebied tot aan de Bosporus uit. Even rampspoedig was hij in de oorlog tegen de Serven en Bulgaren, terwijl de Genuezen hem Lesbos ontnamen. Hij overleed op 15 Juni 1341 en liet een minderjarigen zoon na, Johannes V.
ANDRONICOS IV Paleologus, oudste zoon van keizer Johannes V (gestorven in 1385) en kleinzoon van Andronicus III, voerde gedurende de ontzettende onlusten, die in deze tijd het Rijk teisterden en waarvan de Serven, Bulgaren en Turken gebruik maakten om grote stukken te veroveren, korte tijd de heerschappij (1376-1379), maar werd op zijn beurt weer verjaagd door zijn vader.
PROF. DR S. ANTONIADIS
Lit.: The Cambridge Medieval History, IV (Cambridge 1936) ; Histoire du Moyen-âge, t. IX: L’Europe orientale de 1081 à 1453; par Ch. Diehl c.a. (Paris 1945) ; A. A. Vasiliev, Histoire de L’empire byzantin II (Paris 1932); Ch. Diehl, Figures byzantines, 2e sér. (Paris 1908).
