Italiaans romancier, politiek schrijver en filosoof (Faenza 22 Aug. 1852 villa II Cardello, bij Casola Valsenio, 18 Oct. 1909), was lange tijd een volstrekt eenzame en miskende figuur, auteur van sterke realistische romans, waarin de benauwenis van het provinciale leven spreekt (o.a. Gelosia, 1894), maar is veel opmerkelijker om zijn wijsgerig-polemische werken, die hem door de aanhangers van het fascisme hebben doen „ontdekken” als hun voorganger. In zijn werken beoogde hij zijn landgenoten tot hoog begrip van hun plicht en hun bestemming op te voeren.
Zijn hoofdwerk, La lotta politica in Italia (1892), is een weidse studie over het Risorgimento, bedoelend de historie van ’s lands eenwording te laten zien als spirituele strijd ter vervulling van een Goddelijke zending. Zo wilde Oriani de bewindslieden en het gedesillusionneerde volk van Italië een verhevener denkbeeld geven van hun roeping en van de toekomst. Dezelfde boodschap, met sterk Katholiek accent en speciale nadruk op de waarden van discipline en gezin, kenmerkt zijn laatste boek, La Rivolta ideale (1908). Mussolini, die in 1924 een „mars naar II Cardello” (Oriani’s huis) organiseerde en de complete editie van diens werken patroneerde, zei van de Rivolta ideale: „wij hebben ons gevoed aan deze bladzijden”.DR MR H. VAN DEN BERGH
Bibl.: Romans: o.a. Memorie inutili (roman-autobiogr. 1873); Al di 1 k; Monotonie; Gramigne; No; Gelosia (1894); La disfatta (1896); Vortice (1899); Olocausto (1902). Hist.-polem.wijsg. werk: Matrimonio (1886); Fino a Dógali (1889); La lotta politica in Italia (1892); Ombre d’oceano (1901); La Rivolta ideale (1908).
Lit.: L. G. Benso, II sentim. relig. nell'opera di A. O. (Roma 1918); L. Donati, La tragedia di O. (Ferrara 1919); F. Cardelli, Da O. al Fascismo (Bol. z.j.); G.
Papini, Testimonianze (Mil. 1924); P. Zama, O. (1928); V. Piccoli, O. (1929); B. Croce, Lett. d. nuova It. 3a ed. III (Bari 1929); G. Policastro, A. O. (Catania 1934).
