Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 12-01-2019

Platina

betekenis & definitie

Platina, - het verkleinwoord van het Spaansche „Plata”, dat zilver beteekent, een scheikundig element; werd in 1736 door Antonio de Ulloa vermeld, in 1750 door Waston als een afzonderlijk metaal beschreven en het eerst vooral door Wollaston nader onderzocht. P. komt in de natuur vrijwel uitsluitend gedegen voor, oorspronkelijk als bestanddeel van zeer basische stollingsgesteenten, maar daarin steeds in uiterst geringe hoeveelheid. Na de verweering van dit gesteente kan het geconcentreerd worden in platina-grint. De bereiding van het metaal eischt een vrij bewerkelijke scheiding van de bijmengselen, die er in eigenschappen zeer op gelijken.

In zuiveren toestand is p. een blauwachtig wit, week, zwaar (s.g. ongeveer 21,5) moeilijk smeltbaar (smeltpunt 1755°) metaal. Het laat zich goed bewerken, is tot uiterst dun blik te pletten en tot fijn draad te trekken, gemakkelijk te wellen. De uitzettingscoefficient is ongeveer gelijk aan die van glas. Chemisch is het p. gekenmerkt als edelmetaal. Noch bij gewone, noch bij hoogere temperatuur verbindt het zich met zuurstof. Tegen zuren is het bestendig, behalve wanneer halogenen worden ontwikkeld, zooals b.v. koningswater. Verder vooral bij gloeihitte door alkaliën, fosfor en metalen. Het chemisch symbool is Pt.

Het atoomgewicht bedraagt 196.7. Het kan in verbindingen als twee- en als vierwaardig element optreden, waarvan de laatste vorm de meest stabiele is. — Voor de praktijk zijn vooral de chloorverbindingen van belang, n. l. PtCl2, platinachloride, afgeleid van den tweewaardigen vorm, en zijn dubbelzouten o. a. met kalium, dat gebruikt wordt voor de platinotypie en in photographische platinakleurbaden ter vervaardiging van het zilverbeeld door platina en: PtCl4, platinachloride, en zijn dubbelverbindingen, met zoutzuur en de daarvan afgeleide zouten, H2PtCl6, (welke stof wordt verkregen door oplossen van platina in koningswater) en de daarvan afgeleide zouten, waarvan o. a. de kalium- en ammoniumzouten in water en vooral in verdunden alkohol weinig oplosbaar zijn en daardoor o. a. kunnen dienen tot de analytische bepaling van kalium. Het p. vormt verder een zeer groot aantal chemisch zeer merkwaardige en fraaie dubbelzouten, waarvan o. a. het barium-platinacyanuur algemeen bekend en gebruikt is, daar het door Röntgenstralen lichtend wordt en dus een scherm, met deze stof bestreken, de Röntgenschaduwen zichtbaar maakt. Het metaal zelf vindt toepassing wegens zijn hoog smeltpunt en geringe aantastbaarheid van chemicaliën voor chemisch vaatwerk, blik en draad, vroeger meer dan nu voor retorten tot het destilleeren van zwavelzuur voor electrische ovens, voor spitsen van bliksemafleiders, wegens de laatste eigenschap alleen voor electrische, bedekken van allerlei voorwerpen als gewichten, schalen, enz. ter bescherming tegen de atmosfeer, de laatste jaren ook voor sieraden, doch dan ter wille van de hardheid gelegeerd met ± 10 % iridium, welk mengsel ook heet gebruikt te worden ter bekleeding van de punt van de pennen van vulpenhouders. Zeer zuiver platinadraden, gesoldeerd aan een alliage van p. met rhodium, vormt een thermo-element geschikt voor hooge temperaturen. De gelijkheid van de uitzettings-coefficient met glas maakt het mogelijk het hierin in te smelten, b.v. voor elektrischen stroomtoevoer in chemische apparaten en in gloeilampjes, waarin het tegenwoordig door goedkoopere metaalalliages wordt vervangen en ter bevestiging van het porselein van kunsttanden, waar het nog geen vervanger heeft gevonden. — De grootste hoeveelheden p. worden verbruikt voor de vervaardiging van de kunsttandstiften der tandheelkunde en gaan dus na de begrafenis der dragers voor de gemeenschap te loor. Verder wordt p. gebezigd voor het maken van siervoorwerpen, vooral in Amerika, hoewel juist daar in de oorlogsjaren een alleszins gemotiveerde campagne hiertegen is gevoerd, ten einde de p.-voorraden beschikbaar te houden voor de van nationaal-oeconomisch standpunt juist toen zoo hoogst gewichtige toepassingen in de techniek, speciaal bij de bereiding van watervrij zwavelzuur volgens het contactproces, en bij de verschillende katalytische processen voor de oxydatie van ammoniak tot salpeterzuur. Het p. wordt daarbij zelden als zoodanig aangewend, doch meestal neergeslagen in fijn verdeelden, dus reactieven toestand op den een of anderen drager als asbest (platina-asbest), puimsteen, zand, magnesiumsulfaat, enz. De vroeger in de techniek gebezigde platinaindampschalen zijn thans bijna overal door goud vervangen (goedkooper).

Ten slotte wordt p. nog gebruikt in de gloeilampenindustrie (voortdurend minder wegens surrogaten), in tal van electrische contacten (magneto’s, bougies, enz.), bij de beschildering van porselein en ten slotte voor wetenschappelijke instrumenten. Nog steeds vormen de platinavoorraden van het Oeral- en het Altaïgebergte de belangrijkste bron. De voornaamste groeven treft men bij Nischni-Tagilsk. De jaarproductie van Rusland beliep vóór den oorlog omstreeks 5 a 6000 K.G. Daarnaast worden kleine hoeveelheden geleverd door Borneo, Spanje, Canada, Midden-Duitschland en enkele Z.-Am. staten. Aan productiviteit staan deze echter vooralsnog verre bij Rusland ten achter. De handel en verwerking, welke vóór den oorlog in het bijzonder te Hanau werd bedreven (Fa. Heraeus), dreigt thans meer in Amerikaansche handen te komen. De prijs is nog steeds abnormaal hoog (1921 ongeveer f 19.— per gram), o. a. wegens het stilliggen van een groot deel der Russische groeven.