Mythologische Encyclopedie

Dr. A. van Anken (1961)

Gepubliceerd op 08-04-2020

PAN

betekenis & definitie

Griekse bos-, veld- en herdersgod die vooral in Arcadië thuishoorde. Hij was de zoon van Hermes en een nimf, en had bokshorens, bokspoten en een staart.

De kudden en ook de jagers werden door hem beschermd. Ook had hij de herdersfluit uitgevonden en zwierf daarmee over de bergen, de nimfen vermakend met zijn spel. Plotseling kon hij opduiken en een ‘Panische’ schrik veroorzaken bij de argeloze wandelaar. De Atheners waren hem dankbaar voor zijn hulp in de slag bij Marathon, waar hij ‘paniek’ onder de vijanden had gezaaid. Pan was ook een voorspellende godheid, en aan enkele van zijn tempels was een orakel verbonden bijv. bij Akakesion in Arcadië. Talrijk waren de zgn. Pansholen, spelonken in het gebergte waar men bij slecht weer het vee bijeen dreef, en die aan Pan heilig waren. O.a. de Acropolis van Athene en de Parnassus bij Delphi hadden een dergelijke spelonk. Sommige dichters maken de Syrinx, of Pansfluit tot een nimf, die door Gaea in riet was veranderd om de vervolging van Pan te ontkomen. Pan maakte toen van dit riet zijn herdersfluit. Men offerde hem kleinvee en de produkten van het land: melk, most en honig. Bij de Romeinen werd hij vereenzelvigd met de bosgod Faunus (Ov. xr, 153; xrv, 515).ICONOGRAFIE Pan wordt voorgesteld als een satyr met kromme neus, bokshorens en bokspoten, sik, staart en een behaard lichaam. De oudere voorstellingen echter geven hem een mensclijker voorkomen dan de latere. Een fresco uit Pompeii in het Museo Naz. te Napels toont hem als een schone naakte jongeman met kleine horens, een olijfkrans op het hoofd, in de rechterhand de syrinx, in de linker een staf. Hij is gezeten op een rotsblok en gaat musiceren voor een drietal nimfen die aandachtig toeluisteren. Een bok met lange gedraaide horens staat naast hem. Een ander fresco uit Herculaneum, eveneens te Napels beeldt hem af als een behaarde bosduivel, stoeiend met een geitebok. Voorts ziet men Pan op reliëfs met Bacchische voorstellingen. De thyrsusstaf is daar zijn attribuut. Van de Pan-voorstellingen op Griekse vazen is het meest bekend een schildering van Pan met een knaap, op een Attische roodfigurige krater (5de eeuw v. C.) te Boston. De auteur noemde men naar dit werk de Panschilder.

Zie Hermes, Acropolis, Parnassus, Syrinx