Het woord cultuurtechniek is afgeleid van cultuurgrond en van technische ingrepen. Historisch gezien betreft cultuurtechniek alle werken die erop gericht zijn om → cultuurgronden te maken, te verbeteren en te behouden.
Nederland en Vlaanderen hebben wat betreft het verkrijgen van cultuurgronden een rijke historie. Zo werden reeds duizend jaar geleden laagveengebieden ontgonnen, deels voor de turf als brandstof, deels om het gebied daarna als landbouwgebied te kunnen gebruiken. Ook de aanwinning van nieuw land langs de kusten, in de droogmakerijen en de oude en nieuwe polders, vooral die in het IJsselmeer, en het zodanig inrichten ervan dat er landbouw kon worden uitgevoerd, behoren tot de cultuurtechnische werken, zoals die in het verleden ter hand werden genomen. In de 20e eeuw heeft het werkterrein zich verbreed door de aanpassing van gebieden voor de landbouw en, meer recentelijk, voor andere activiteiten zoals de recreatie, natuurgebieden, het plattelandsverkeer en tenslotte bepaalde aspecten van stedelijke gebieden. Aanpassingen voor de landbouw vonden overigens reeds voor de 20e eeuw plaats, o.a. in de vorm van het ruilen van gronden om het land dichter bij de boerderijen te krijgen, de zgn. landwissels. Tegenwoordig houdt de cultuurtechniek zich voor wat de landbouw betreft bezig met de aanpassing van bodemprofielen, de verbetering van de waterhuishouding en de indeling en bereikbaarheid van gronden.
Dit laatste gebeurt door de vorm en afmetingen van de percelen en kavels te verbeteren. In het algemeen betekent dit het groter maken van de kavels en het strakker uitlijnen van de kavels: meestal wordt de onregelmatige vorm (slingerende randen enz.) omgezet in een rechthoek. Tevens worden de kavels uitgeruild waardoor ze dichter bij de boerderijen komen. Indien dit niet mogelijk is, b.v. doordat de boerenbedrijven bij elkaar staan, vindt verplaatsing van bedrijven plaats. Om de gronden en bedrijven beter bereikbaar te maken, worden bestaande wegen verbeterd en nieuwe aangelegd (→ -ruilverkaveling). Vooral sinds de jaren zestig is de cultuurtechniek zich gaan bezighouden met de uitvoering van werken die erop gericht zijn gebieden geschikt te maken voor andere dan landbouwkundige doeleinden.
Dit geldt voor plattelandswegen, voor recreatieterreinen en -gebieden, voor bepaalde aspecten van stedelijke gebieden zoals sport- en speelvelden en groenvoorzieningen alsook voor natuurgebieden en -terreinen (→ landinrichting). In bijna alle gevallen gaat het om bodemkundige en waterhuishoudkundige verbeteringen alsmede de ruimtelijke indeling: afmetingen van terreinen, de vorm, de onderlinge ligging. Bij natuurterreinen richt de cultuurtechniek zich op aspecten als vorm en afmetingen, de waterhuishouding en de bodemopbouw. Door onderzoeken op basis van ervaringen worden de bodem en de regulering van de grondwaterstand zodanig aangepast, dat optimale omstandigheden worden geschapen om planten en dieren te laten voortbestaan (→ natuurtechniek).In tropische en subtropische landen en in vele ontwikkelingslanden hoort bij de cultuurtechniek tevens de kunstmatige watervoorziening aan planten (irrigatie) en de bestrijding van bodemerosie.
