Het al dan niet vrijwillig verblijf van een persoon of groep personen buiten een bepaald gebied. De term wordt vaak gebruikt voor een uitgewezen of uitgeweken vorst of troonpretendent.
In januari 1795, na de inval van de Fransen, week prins Willem V met zijn gezin uit naar Engeland. Tegenstribbelend ging ook erfprins Willem Frederik, de latere koning Willem I, mee. In de jaren daarna verbleven de Oranjes in Engeland en in Duitsland (onder andere de Nassause erflanden). De voormalige stadhouder Willem V en erfprins Willem Frederik steunden in 1799 actief een Engels-Russische invasie in Noord-Holland, die tot doel had de terugkeer van de oude Republiek en het stadhouderschap te forceren. De landingstroepen, die vergeefs rekenden op grote steun onder de bevolking, werden vernietigend verslagen. Eind 1801 erkende het Huis Oranje-Nassau de Bataafse Republiek (in de ‘brieven van Oranienstein’), hetgeen een voorwaarde was voor een financiële schadeloosstelling voor het verlies van hun ambten.
Willem Frederik keerde in november 1813 op uitnodiging van de voorlopige Nederlandse regering terug uit ballingschap. In Scheveningen zette hij weer voet op Nederlandse bodem en enkele dagen later werd hij tot Soeverein Vorst uitgeroepen.Na de Duitse inval op 10 mei 1940 verliet prinses Juliana op 12 mei met haar gezin het land. Koningin Wilhelmina volgde een dag later. Met hen reisden ook leden van de hofhouding mee. De familie werd door de Engelse koninklijke familie gastvrij onthaald op Buckingham Palace. Prinses Irene werd op 31 mei gedoopt in de hofkapel van het Londense paleis. Intussen had Juliana met haar kinderen haar intrek genomen in een landhuis in Gloucestershire.
Wilhelmina vestigde zich in Londen. Omdat een Duitse invasie van Engeland op komst leek, reisde prinses Juliana met haar twee kinderen begin juni door naar het plaatsje Rockcliffe in de buurt van Ottawa in Canada. Hier werd in 1943 prinses Margriet geboren. Koningin Wilhelmina en prins Bernhard waren in Engeland achtergebleven. In Londen stond Bernhard Wilhelmina bij in een adviserende rol. In september 1944 werd hij benoemd tot bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten.
Over aspecten van zijn privé-leven in ballingschap deden na de oorlog allerlei verhalen de ronde. De leden van het kabinet-De Geer waren ook naar Londen overgekomen, met een beperkte ambtelijke staf. De regering nam eerst haar intrek in Grosvenor House, later in Stratton House. Even is overwogen om de regeringszetel vanuit Londen te verplaatsen naar Indië, maar uiteindelijk weigerde Wilhelmina dat. In Engeland bleef de Nederlandse Grondwet formeel van kracht. Zo bleef de ministeriële verantwoordelijkheid voor daden van de onschendbare Koning bestaan.
Wetgeving vond plaats door middel van Koninklijke Besluiten met contraseign. Van parlementaire controle was evenwel geen sprake. Aangezien de ministers geen reële achterban meer hadden en aan verschillende beleidsterreinen weinig praktische inhoud kon worden gegeven, werd de positie van de koningin ten opzichte van de ministers gedurende de oorlog sterker.
Wilhelmina hoopte dat het koningschap ook na de oorlog een beslissende plaats in het staatsbestel zou krijgen, een opvatting die zij deelde met haar schoonzoon Bernhard. In Londen ontving koningin Wilhelmina landgenoten die de overtocht naar Engeland hadden gemaakt (Engelandvaarders). Met hen besprak zij de toestand in Nederland. Door haar houding en radiotoespraken belichaamde Wilhelmina de onverzettelijke wil tot nationale zelfstandigheid onder Oranje. Het aanzien van de koningin steeg tot grote hoogten. Wilhelmina’s terugkeer op Nederlandse bodem vond plaats op 13 maart 1945.
Na afloop van de Tweede Wereldoorlog is een parlementaire enquête gehouden over het regeringsbeleid in oorlogstijd. Deze enquête werd gezien als een postume vorm van parlementaire controle. Het vertrek van koningin en ministers was aanvankelijk zeer omstreden. De naoorlogse, vrijwel algemeen aanvaarde visie op de ballingschap in Londen is echter dat deze niet alleen onvermijdelijk, maar ook zinvol was.
Zie ook Bataafse Republiek > Canada > Engelandvaarders > Radio Oranje> Tweede Wereldoorlog.
