De van 1939 tot 1945 gevoerde strijd tussen de Asmogendheden (Duitsland, Italië en vanaf december 1941 Japan) en hun bondgenoten enerzijds en de geallieerden (Groot-Brittannië, Frankrijk, de Sovjet-Unie [vanaf juni 1941] en de Verenigde Staten [vanaf december 1941]) en hun bondgenoten anderzijds. Nederland hield aanvankelijk krampachtig vast aan zijn neutraliteit maar was sinds de Duitse inval in 1940 direct bij het conflict betrokken.
Het Huis Oranje-Nassau is versterkt uit de Tweede Wereldoorlog gekomen. Vooral koningin Wilhelmina groeide tijdens de oorlogsjaren uit tot ‘Moeder des Vaderlands’. Daar had het niet naar uitgezien toen de Duitse Wehrmacht op 10 mei 1940 Nederland binnenviel. Twee dagen later namen Juliana en Bernhard met hun dochters Beatrix en Irene de wijk naar Londen. Op 13 mei ging Wilhelmina hen achterna. In Nederland leidde de indruk dat de koningin haar volk in de steek had gelaten bij velen in eerste instantie tot hevige verontwaardiging.
Een paar maanden later reisde prinses Juliana met de prinsesjes door naar het veiligere Canada. Koningin Wilhelmina bleef, met prins Bernhard, in de Britse hoofdstad. Daar ontpopte zij zich als een onverzettelijk strijdster tegen het ‘moffentuig’ van Adolf Hitler. Haar toespraken voor Radio Oranje werden legendarisch. Wilhelmina werd wel ‘de enige kerel in de Nederlandse regering’ genoemd. Dat had vooral te maken met de zwakte van enkele ‘Londense’ ministers, in het bijzonder van minister-president D.J. de Geer, die meende dat de Duitse overwinning een uitgemaakte zaak was.
Mede dankzij Wilhelmina werd De Geer dan ook al na drie maanden vervangen door P.S. Gerbrandy, die net als de koningin standvastig bleef geloven in een geallieerde eindzege. Wilhelmina had een zwak voor degenen die zij als echte helden beschouwde: de Engelandvaarders.
Als er weer enkelen in Londen waren aangekomen, ontving zij hen met open armen. Hun verhalen geloofde zij onvoorwaardelijk - en daardoor vormde de koningin zich een ietwat verwrongen beeld van wat er in Nederland leefde. Wilhelmina overschatte op grond van de gesprekken met de Engelandvaarders de omvang van het verzet in Nederland én de wil van de bevolking om na de oorlog tot politieke vernieuwing te komen.
In Canada spande prinses Juliana zich eveneens in voor de Nederlandse en geallieerde zaak. Zij verrichtte ambassadeurswerk voor Nederland, met name door haar goede contacten met de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt en diens echtgenote Eleanor. Ook bezocht zij tijdens de oorlog de Nederlandse Antillen en Suriname. Foto’s van Juliana’s gezin, dat tijdens de oorlog nog met een dochter (Margriet, 1943) was uitgebreid, werden boven bezet Nederland uitgestrooid om het Nederlandse volk een hart onder de riem te steken. Hoewel naar buiten toe aanvankelijk vooral Wilhelmina het boegbeeld van het verzet tegen de Duitse bezetting was, kwam tegen het einde van de oorlog ook prins Bernhard steeds nadrukkelijker als zodanig in beeld. Aanvankelijk was hij, vanwege zijn Duitse achtergrond, door de geallieerden gewantrouwd.
Maar daar kwam langzaam maar zeker verandering in. In september 1944 werd hij door koningin Wilhelmina benoemd tot bevelhebber van de Nederlandse en Binnenlandse Strijdkrachten. In die hoedanigheid reisde hij onophoudelijk door het bevrijde Zuiden van Nederland. Overal werd hij enthousiast onthaald. Door militairen en verzetsmensen werd hij op handen gedragen omdat hij veel voor hen gedaan wist te krijgen. Ook droeg hij eraan bij leger en ondergrondse op één lijn te krijgen. Minder gunstig voor zijn reputatie waren de door Bernhard altijd krachtig tegengesproken geruchten die na de oorlog opdoken over buitenechtelijke kinderen die hij in Londen zou hebben verwekt, over een zogenaamde stadhoudersbrief die hij aan Hitler of Himmler zou hebben geschreven en over de rol die de in zijn entourage vertoevende Chris Lindemans (alias dubbelspion King Kong) zou hebben gespeeld bij het verraad van de slag om Arnhem.
Op 13 maart 1945 kon koningin Wilhelmina in het Zeeuwse Eede weer voet zetten op Nederlandse bodem. Drie maanden later volgde, na vijf jaar ballingschap, de definitieve terugkeer. Begin augustus keerden ook Juliana en haar drie dochters weer terug naar Nederland, waar zij met prins Bernhard werden verenigd.
Na de oorlog stelde het parlement een enquête in naar de werking van de Nederlandse regering in Londen. Helaas voor de geschiedschrijving was bij de instelling van de parlementaire enquêtecommissie vastgelegd dat de rol die koningin Wilhelmina had gespeeld buiten beschouwing zou worden gelaten. Daarom werden de twee kroongetuigen, Wilhelmina en Bernhard, ook niet opgeroepen om door de commissie gehoord te worden. Inmiddels was Wilhelmina teleurgesteld geraakt over het uitblijven van politieke vernieuwing in het naoorlogse Nederland. Mede daarom deed zij in 1948 afstand van de troon.
De jaren 1940-1945 zouden altijd de warme belangstelling van leden van het Koninklijk Huis blijven houden, zoals onder meer blijkt uit hun aanwezigheid bij de jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei in Amsterdam. En prins Bernhard werd door oud-militairen en oud-verzetsmensen tot zijn dood in 2004 op handen gedragen zoals onder andere tot uiting kwam in de défilés die vanaf zijn zeventigste iedere vijf jaar ter gelegenheid van zijn verjaardag werden gehouden in de tuin van paleis Soestdijk én in de massale opkomst van oud-strijders tijdens het door de prins afgenomen jaarlijkse défilé op 5 mei in Wageningen.
Zie ook > ballingschap >nationaal-socialisme >Nederlands-Duitse betrekkingen > Soldaat van Oranje.
